Ngày 08/3/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 318/QĐ-TTg về Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới và xã nông thôn mới nâng cao giai đoạn 2021-2025, trong đó có chỉ tiêu 13.5 quy định xã đạt chuẩn nông thôn mới phải có “tổ khuyến nông cộng đồng hoạt động hiệu quả”. Đây là một nội dung yêu cầu mới trong chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 với mục tiêu nhằm phát huy vai trò của hệ thống khuyến nông trong phát triển sản xuất nông nghiệp, tạo việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống người nông dân ở các xã nông thôn mới.

Để hướng dẫn các địa phương triển khai hiệu quả nội dung này, ngày 25/3/2022, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp - PTNT ban hành Quyết định số 1094 /QĐ-BNN-KN phê duyệt Đề án “Nâng cao hiệu quả hoạt động công tác khuyến nông trên cơ sở kiện toàn mô hình tổ khuyến nông cộng đồng”. Sau hơn 01 năm triển khai, Đề án đã nhận được sự quan tâm ủng hộ của các cấp, các ngành và sự vào cuộc tham gia rất tích cực của cả hệ thống chính trị từ trung ương đến địa phương cũng như các doanh nghiệp, đã tạo nên một phong trào “khuyến nông cộng đồng” trong toàn hệ thống khuyến nông và đã đạt được những kết quả rất đáng khích lệ.

Ở 13 tỉnh tham gia Đề án đã thành lập được 26 tổ KNCĐ thí điểm (với tổng số 168 thành viên) và 562 tổ KNCĐ mở rộng (với tổng số 4.276 thành viên). Đề án đã tổ chức được nhiều hoạt động nâng cao năng lực cho các tổ khuyến nông cộng đồng như: hướng dẫn xây dựng qui chế hoạt động, tổ chức tập huấn, tư vấn, hội thảo, tọa đàm, truyền thông, xây dựng bộ tài liệu đào tạo khuyến nông cộng đồng để sử dụng rộng rãi trên toàn quốc. Ngoài 13 tỉnh tham gia Đề án thí điểm, hiện tại đã có thêm nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước thành lập các tổ KNCĐ như: Hải Phòng; Phú Thọ; Điện Biên; Hậu Giang; Quảng Nam; Lạng Sơn; Bắc Giang; Thái Nguyên; Hà Nội; Bình Định; Bình Phước; Ninh Thuận; Bến Tre; Vĩnh Long; Cần Thơ;… Trong đó có một số tỉnh đã thành lập số lượng lớn các tổ KNCĐ như: Hải Phòng (132/132 xã có tổ KNCĐ); Phú Thọ (200/200 xã có tổ KNCĐ); Yên Bái (103/173 xã có tổ KNCĐ); Điện Biên (97/100 xã có tổ KNCĐ); Hậu Giang (50 tổ KNCĐ).

Trên cơ sở kinh nghiệm của Đề án thí điểm, các tỉnh đã rất chủ động, trách nhiệm bố trí nguồn ngân sách địa phương để tăng cường năng lực cho các tổ KNCĐ và tạo điều kiện về cơ chế chính sách để các Tổ KNCĐ hoạt động dịch vụ khuyến nông và bước đầu đã có thu nhập từ dịch vụ khuyến nông.

Ông Nguyễn Ngọc Tuất, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT Hải Phòng cho biết, mặc dù 100% các xã ở Hải Phòng đều hình thành tổ KNCĐ, nhưng thực tế hoạt động của các tổ KNCĐ còn rất nhiều khó khăn do chưa có cơ chế, chính sách hỗ trợ; chưa có kinh nghiệm, kỹ năng hoạt động, cũng như chưa có nguồn kinh phí hỗ trợ cho hoạt động, mà hầu hết là tự nguyện và lồng ghép.

Bà Ngần Thị Minh Thanh, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Sơn La cũng cho rằng: Ở góc độ một địa phương có sản xuất nông nghiệp hàng hóa phát triển, tổ KNCĐ có vai trò quan trọng trong việc tham gia tổ chức các chuỗi sản xuất nông sản hàng hóa, tuy nhiên, hoạt động của tổ KNCĐ ở Sơn La còn rất nhiều khó khăn, đặc biệt là về cơ sở vật chất; địa điểm hoạt động; cơ chế, chính sách cụ thể và nguồn kinh phí ổn định để hỗ trợ cho lực lượng tham gia Tổ khuyến nông cộng đồng...

Cùng chung những ý kiến trên, một số tỉnh phía Bắc, như Hà Giang, Lào Cai cũng đưa ra ý kiến trong quá trình triển khai Đề án còn gặp nhiều khó khăn, thiếu thốn cơ sở vật chất, phương tiện đi lại, cán bộ làm công tác khuyến nông phải kiêm nhiều việc nhưng phụ cấp hỗ trợ còn thấp.

Ngoài ra, các địa phương còn cho biết trong quá trình triển khai Đề án, có nhiều đơn vị, tổ chức làm khuyến nông (khuyến nông của các doanh nghiệp, khuyến nông của các dự án) nên có sự cạnh tranh về dịch vụ khuyến nông, chưa liên kết được. Các thành viên trong tổ còn hạn chế về kiến thức để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của tổ khuyến nông cộng đồng, đặc biệt là kiến thức về phát triển thị trường, quản trị HTX, liên kết theo chuỗi giá trị, quản lý chất lượng, truy xuất nguồn gốc, chuyển đổi số trong sản xuất nông nghiệp... Sự phối hợp chỉ đạo sản xuất giữa ngành nông nghiệp với chính quyền địa phương và cơ quan liên quan đôi lúc chưa thường xuyên, chặt chẽ, nhất là công tác giải quyết khó khăn trong các khâu sản xuất, vì vậy việc triển khai nhiệm vụ theo yêu cầu của cơ quan quản lý, chính quyền địa phương của tổ khuyến nông cộng đồng chưa phát huy hiệu quả...

Chia sẻ tại Tọa đàm, ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cho rằng, hiện chưa có một “bài toán mẫu” nào về mô hình tổ KNCĐ mà vẫn dựa trên những mô hình thực tế để đi tìm một lời giải chung. Vì vậy việc cần thiết phải có một quy trình chung, cùng các cơ chế, chính sách, cách thức hoạt động thống nhất là nhiệm vụ ngành nông nghiệp phải thực hiện để mô hình tổ KNCĐ có một định hướng, giải pháp nhất quán trong thời gian tới.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Trần Thanh Nam lưu ý, phải tránh nóng vội trong quá trình triển khai tổ khuyến nông cộng đồng. Cần phải xác định rõ vai trò của hoạt động khuyến nông, các dịch vụ công phải bao phủ được hết toàn bộ nông dân, các tỉnh tham gia Đề án cần phải có sự thống nhất trong các quy định chung. Thứ trưởng cũng cho rằng, mô hình hiệu quả ở các địa phương nên được chia sẻ rộng rãi, nếu cần thiết sẽ tổ chức các đoàn, nhóm học tập, triển khai áp dụng sao cho phù hợp với nhu cầu của địa phương mình.

Bên cạnh đó, Thứ trưởng yêu cầu Văn phòng Điều phối Chương trình xây dựng nông thôn mới, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia tham mưu Bộ Nông nghiệp và PTNT về việc sử dụng nguồn vốn, kinh phí, tài liệu phục vụ cho hoạt động của khuyến nông cộng đồng ở cơ sở, đồng thời tập trung vào công tác đào tạo nguồn nhân lực có trình độ, đạt chất lượng cao cho lĩnh vực khuyến nông...