Mạch nguồn trong lòng đại ngàn

Từ bao đời nay, khu rừng xanh mướt rộng gần 1ha ở buôn Kmrơng Prông B, phường Tự An, tỉnh Đắk Lắk bao bọc một bến nước trong vắt, róc rách chảy quanh năm.

Theo ông Y Wih Êban, Người có uy tín buôn Kmrơng Prông B, nhiều đời nay, theo luật tục của người Ê Đê, việc bảo vệ rừng và bến nước luôn được coi trọng. Cánh rừng đầu nguồn này đã có từ xa xưa, là nơi khởi nguồn sự sống của cả buôn. Người Ê Đê tin rằng, uống nước lấy từ bến nước sẽ được thần nước che chở, ban cho sức khỏe. Bởi vậy, dù cuộc sống đã đổi thay, nước máy về tận nhà, rất nhiều gia đình vẫn gùi từng bầu nước từ bến về nhà để uống, nấu ăn, pha trà hay ủ rượu cần.

Với vai trò là Người có uy tín, nhiều năm qua, ông Y Wih thường xuyên tuyên truyền những quy định nghiêm khắc: Nếu ai chặt một cây gỗ trong rừng sẽ bị phạt một con heo và phải xin lỗi từng người trong buôn; chặt bao nhiêu cây phạt bấy nhiêu con, tái phạm sẽ phạt gấp đôi. Những quy định tưởng chừng giản dị nhưng đầy tính răn đe ấy đã giúp giữ gìn được cánh rừng đầu nguồn, để bến nước luôn trong lành.

Năm 2012, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường tỉnh Đắk Lắk đã gắn biển bảo tồn cây đầu nguồn bến nước tại buôn Kmrơng Prông B. Đây là sự ghi nhận cho nỗ lực gìn giữ thiên nhiên và bản sắc văn hóa đồng bào DTTS.

Ở buôn Kana A, xã Cư M’gar và buôn Sah B, xã Ea Tul, 2 bến nước từ xa xưa, đến nay vẫn được người dân giữ gìn, bảo vệ.

Bến nước buôn Kana A ẩn mình dưới cánh rừng, phủ đầy bóng cây xanh. Mỗi sáng sớm, người già thong dong ra bến nước rửa mặt, rửa tay như một nghi thức chào ngày mới. Hoàng hôn dần buông cũng là lúc từng nhóm người gùi bầu nước từ bến về nhà.

Cẩn thận xếp những bầu nước đầy ắp vào gùi, bà H’Brem Êban, buôn Kana A chia sẻ: Giờ nhà nào cũng có nước máy, nhưng gia đình mình vẫn thích ra bến nước lấy nước về nấu cơm, pha trà. Nước ở đây trong và ngọt lắm, uống nước của bến sẽ được thần nước phù hộ.

Không chỉ buôn Kmrơng Prông B, Kana A hay Sah B, hiện nhiều buôn làng khác như buôn Trinh, phường Buôn Hồ, buôn Krông A, buôn Krông B, phường Tự An, buôn Chu Kniar, xã Ea Nuôl, buôn Cháy, xã Ea M’roh… vẫn còn các bến nước văn hóa tiêu biểu.

Mạch nguồn chảy mãi

Bến nước không chỉ gắn bó với đời sống thường nhật, mà còn là không gian thiêng liêng trong đời sống tinh thần của người Ê Đê. Sau mỗi vụ mùa, bà con lại tổ chức lễ cúng bến nước để tạ ơn thần linh, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, buôn làng bình yên.

Đã có thời gian, phong tục đẹp này từng đứng trước nguy cơ bị lãng quên, bởi sự thay đổi của nhịp sống hiện đại. Thế nhưng những năm gần đây, nhiều buôn làng đã chủ động phục dựng lễ cúng bến nước.

Lễ cúng thường diễn ra vào tháng hai hoặc tháng ba âm lịch, với nhiều nghi thức truyền thống: cúng tổ tiên, cúng bến nước, cúng thần đất, cúng tạ ơn và cúng sức khỏe cho chủ bến nước. 

Trong tiếng chiêng ngân vang, thầy cúng khấn cầu mạch nước luôn dồi dào, cho con cháu biết trân trọng và gìn giữ nguồn sống buôn làng. Khi lễ cúng kết thúc, cả buôn cùng nhau uống rượu cần, múa xoang, hát dân ca trong không khí ấm áp, gắn kết cộng đồng.

Già làng Y Lêm Niê, ở buôn Sah B kể: Ngày xưa, khi lập buôn, việc đầu tiên là chọn nơi có nguồn nước trong lành, dồi dào cho cả cộng đồng. Bến nước là linh hồn của buôn làng. Dòng nước đầu nguồn đã nuôi dưỡng ký ức, giữ gìn nếp sống cộng đồng và tình yêu buôn làng. Dù cuộc sống đổi thay, người Ê Đê vẫn không quên nơi khởi nguồn sự sống này.

Giữa hơi thở sôi động của nhịp sống hiện đại, những bến nước vẫn lặng lẽ chảy phía rừng đầu nguồn, người Ê Đê vẫn nỗ lực giữ gìn bến nước như giữ gìn mạch nguồn văn hóa dân tộc của mình.