Phận muối, phận người

Chiếc nón lá đã sờn quai không đủ để che  bớt cái nắng trưa Hè bỏng rát, ông Tánh (57 tuổi, xã Cát Khánh, huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định) vỗ bồm bộp bàn tay gầy guộc đen nhẻm vì nắng vào lưng. Chứng đau lưng nhiều năm của ông ảnh hưởng không nhỏ tới việc cào muối. Nhưng ông vẫn gắng. “Mấy đời làm muối, cái nghề, cái nghiệp của tổ tông truyền lại nhiều đời rồi. Giờ tui làm, sợ không truyền được cho đời sau nữa vì giá muối thấp quá. Bán 1kg muối không mua nổi gói mỳ tôm. Còn ai ráng được nữa!”, vừa đấm lưng cho đỡ mỏi, ông Tánh vừa than thở.

Xung quanh ông Tánh, nhiều diêm dân khác cũng đang vùi mình trong màu trắng của muối, giữa cái nắng rực lửa và trời xanh ngắt không mây. Những giọt mồ hôi nhỏ xuống đồng muối, chưa kịp chạm đất đã hóa thành khí bay lên vì quá nắng, nóng. Vào đầu giờ chiều, dưới cái nắng như đổ lửa, các diêm dân tỏa ra đồng muối, người cào, người gánh tất bật thu hoạch muối. 

Với nghề làm muối, 3 giờ sáng họ đã phải thức dậy chuẩn bị đi làm. Đến buổi trưa, người xách, người mang những gô cơm, chiếc bánh, vài ba quả chuối… họ ăn vội vã giữa cánh đồng nắng cháy, để kịp tiến độ làm việc. Trong bữa cơm, thức ăn chỉ là vài con cá mặn kho vội, nồi canh lõng bõng nước. Chỉ có vậy! Rồi, những diêm dân lại “cày ải” trên đồng muối đến khi mặt trời khuất bóng. Vất vả là thế, nhưng suốt bao nhiêu năm qua, những diêm dân ở Phù Cát vẫn bám trên những ruộng muối để mưu sinh.

Ông Thỏa, người có gần 40 năm dầm lưng với nghề, nói trong nắng gió: “Khổ trăm bề nhưng thu nhập cũng không đáng bao nhiêu. Nghề này chỉ làm vào những ngày nắng, đến ngày mưa phải làm thuê làm mướn việc khác để sống. Nhọc nhằn là thế, nhưng vẫn có những con người đã bám trụ với nghề muối mấy chục năm nay. Nhưng giờ muối bán không được, giá lại thấp chỉ 800 đồng/kg mà cũng ít người mua, nên người làm muối nhọc càng thêm nhọc!”.

Hiện nay, đang trong mùa nắng nóng rất thuận lợi cho việc sản xuất muối, sản lượng muối đạt khá cao. Thế nhưng, diêm dân ở xã Cát Khánh, huyện Phù Cát (Bình Định) vẫn trong tình trạng khốn đốn, bởi giá muối thời gian gần đây liên tục giảm mạnh. Muối chất đống trên các cánh đồng mà không thấy bất kỳ một thương lái nào đến hỏi.

Nếu năm ngoái giá muối giảm sâu đã làm cho diêm dân điêu đứng, thì năm nay, giá muối còn thê thảm hơn. Năm ngoái giá 1kg muối vẫn còn xấp xỉ 1.000 đồng, thì bây giờ chỉ còn vài trăm đồng, trong khi muối năm ngoái ứ đọng vẫn còn chất cao như núi. Những ruộng muối dần không còn trai tráng, họ đã bỏ đi tứ xứ làm ăn. Còn những người già buộc phải ra đồng, vì không còn việc gì khác để làm.

Đưa tay lau vội giọt mồ hôi hòa với vị mặn của muối trên gương mặt, chị Nguyễn Thị Lan buồn rầu kể: “Các mặt hàng xăng, dầu phí vận chuyển đều lên giá nhưng riêng muối giá lại xuống thấp. Hiện giá muối chỉ dao động 600 - 800 đồng/kg, diêm dân lỗ nặng, không đủ chi phí trả tiền thuê nhân công cào muối”. Không chỉ muối làm theo cách truyền thống, phơi trên cát mới rớt giá, mà ngay cả muối được sản xuất bằng công nghệ lót bạt cũng chịu chung cảnh ngộ.

Chông chênh đồng muối

Theo thống kê tại tỉnh Bình Định, hiện tại có hai huyện Phù Mỹ và Phù Cát sản xuất muối với tổng diện tích hơn 132ha, trong đó hơn 70ha sản xuất muối truyền thống, 51ha sản xuất muối trải bạt và 11ha sản xuất muối công nghiệp. So với cùng kỳ năm ngoái, diện tích sản xuất muối tại Bình Định đã giảm hơn 20ha. Trong đó, tại huyện Phù Mỹ giảm 19,58ha, huyện Phù Cát giảm 2,2ha. Như tại xã Cát Minh có tới 65ha. Giá muối bán ra thị trường thấp, chi phí đầu tư cao, việc sản xuất muối không hiệu quả, nên một số ruộng muối của người dân đang bỏ hoang.

Hiện trung bình giá muối sản xuất truyền thống là 800 đồng/kg, giá muối trải bạt là 1.000 đồng/kg. Một số nơi ở huyện Phù Cát giá muối giảm còn 500 - 600 đồng/kg, trong khi tiền công vận chuyển cao, nhiều ruộng muối lại ở khá xa điểm mua nên không đủ tiền trang trải chi phí.

Trên đồng muối thôn Đức Phổ 1, xã Cát Minh (huyện Phù Cát) mùa khô tháng 7 nắng chang chang. Nghề muối đã gắn bó với người dân mảnh đất này biết bao đời. Cái nắng cái gió, vị mặn của muối đã bện chặt, đã ngấm vào máu thịt của những người dân nơi đây. Nhưng với tình cảnh hiện tại, nhiều người đã muốn bỏ đồng muối.

“Làm ra hạt muối không biết bao nhiêu là công sức. Nhưng muối chất cao như núi mà chẳng ai mua, còn chi hứng thú để làm nữa. Có lẽ phải bỏ nghề của cha ông, bỏ đồng muối này mất!”, một người phụ nữ chống quang gánh trong nắng chiều, nói như than van cùng gió mặn.

Nghề muối rất cơ cực, để đưa ruộng muối vào sản xuất, diêm dân phải có bước chuẩn bị hết sức công phu với những việc cải tạo nền đất, nạo vét, phơi bùn, nện chắc nền ruộng. Một vụ muối người dân phải mất 1 - 2 tháng để chuẩn bị. Theo nhiều diêm dân, để sản xuất muối trắng, người dân phải đầu tư khoảng 60 triệu đồng/1.000 m2 để lót bạt, chưa kể chi phí xăng dầu bơm nước mặn vào ruộng muối, thuê mướn công nhân làm bờ bao, san bằng mặt ruộng… Và đến khi thu hoạch, còn phải thuê nhân công cào, vác muối lên tu với giá 5.000 đồng/gánh 30kg.

Nhưng một thực tế là, với phương thức sản xuất theo truyền thống, hạt muối làm ra chất lượng kém, lẫn tạp chất nhiều, nên giá thành thấp, khó tiêu thụ. Với giá muối như hiện nay, muối trắng bán cho thương lái chỉ còn 600 - 800 đồng/kg; muối đen (muối tạp) là 300 - 400 đồng/kg, thì hầu hết người làm muối đều lỗ nặng. Nhiều người phải ôm nợ do đã vay mượn của người thân, ngân hàng để đầu tư sản xuất.

Không chỉ với những người làm muối, mà cả những người làm công cũng đầy âu lo. Trước tình hình giá muối đang xuống dốc, các chủ ruộng muối không thuê người làm nữa, hoặc có thuê thì tiền công cũng bị giảm sút. Anh Thuận (32 tuổi, ở thôn Ngãi An, xã Cát Khánh, huyện Phù Cát), một nhân công làm thuê trên ruộng muối lo lắng cho hay: “Một gánh muối 35kg có giá 25.000 đồng, tính ra 1kg muối giá chưa đạt nổi 700 đồng. Cả ngày “rang” mình trên những cánh đồng muối trắng nóng như thiêu đốt vậy mà công xá không được bao nhiêu. Trước muối được giá, mỗi tháng làm tiền công của tôi cũng 6 - 7 triệu đồng. Những mấy tháng nay chỉ được hơn 3 triệu đồng. Với số tiền ấy, thực sự để nuôi gia đình có 2 đứa con nhỏ quả là khó khăn!”.

Hiện tại, tỉnh Bình Định có 2 đơn vị chế biến muối thực phẩm, gồm Công ty CP Muối và Thương mại miền Trung (Chi nhánh Bình Định) và Công ty CP Muối và Thực phẩm Bình Định, với tổng công suất khoảng 26.000 tấn/năm. Nhưng thực chất, tổng sản lượng muối chế biến được trong năm 2020 chỉ hơn 6.072 tấn, chẳng thấm vào đâu so với tổng sản lượng muối trên địa bàn, khoảng 24.675 tấn niên vụ 2020.

Trên mênh mông đồng muối trắng, vẫn thấp thoáng bóng những người đội nắng cào muối. Muối bao đời vẫn mặn mòi vị biển và vị vất vả của con người. Nhìn những hạt muối trắng tinh khiết, ít ai có thể nghĩ rằng, để có được những hạt muối đó thì người diêm dân phải trải qua bao nỗi nhọc nhằn. Nhưng với giá muối thấp và bấp bênh hằng năm như thế này, liệu họ có còn tiếp tục gắn bó với ruộng muối để đem lại cho cuộc đời càng thêm ý vị nữa không?