Chậm trễ một chút thôi, chần chừ một chút thôi… thì không có cơ hội để làm lại, để sửa sai. Trong thảm họa lũ lụt ở các xã miền núi Nghệ An, chúng tôi đã được nghe kể, được chứng kiến về những quyết định dứt khoát, mang tính sống còn như thế.

Khẩn cấp họp trong đêm

Đêm 22/7, bầu trời xã Yên Na, dưới chân đập thủy điện Bản Vẽ mưa trắng trời. Nước từ thượng nguồn đổ về tiếp tục tăng, nguy cơ tăng lưu lượng xả của nhà máy thủy điện Bản Vẽ là khó tránh khỏi.

Bà Vy Thị Bích Thủy - Bí thư Đảng ủy xã Yên Na kể lại: Hơn 21h đêm 22/7, xã nhận thấy mưa lớn, dự báo lượng nước về hồ chứa ngày một tăng với mức cao, Thường trực Đảng uỷ và Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai - Tìm kiếm cứu nạn và Phòng thủ dân sự xã đã họp gấp và đưa ra quyết định di tản toàn bản Vẽ - một bản thấp, tách biệt bên sông, dưới chân đập thuỷ điện bản Vẽ, có nguy cơ ngập lũ, sạt lở và cô lập.

Lệnh sơ tán khẩn cấp 120 hộ dân với 550 nhân khẩu ở bản Vẽ lên các trường tiểu học và THCS của xã, được ban bố và thực hiện. Ngay lập tức, các lực lượng quân đội, công an, các tổ chức chính trị tại xã và cán bộ, nhân viên Công ty thủy điện Bản Vẽ… tức tốc đến bản Vẽ hỗ trợ người dân di chuyển người và tài sản.

23h đêm 22/7, khi chuyến xe cuối cùng chở người dân và tài sản rời bản Vẽ đến vị trí tạm trú đã định sẵn, thì phía sau, con đường duy nhất qua bản Vẽ đã bắt đầu ngập. Sáng 23/7, nhìn vào bản Vẽ, chỉ là những nếp nhà lô nhô xen lẫn trong màu nước lũ bàng bạc đến quặn lòng.

Cũng trong đêm 22/7, xã Tương Dương hứng chịu thảm họa “lũ kép” với 2 dòng nước từ nhà máy thủy điện bản Vẽ xả lũ và nước từ thượng nguồn đổ về. Và rồi, một cuộc họp khẩn cấp của Ban chỉ huy Phòng chống thiên tai - Tìm kiếm cứu nạn và Phòng thủ dân sự xã Tương Dương đã tổ chức. Cuộc họp đi đến một quyết định mang tính “sống còn”: Khẩn cấp sơ tán người dân ra khỏi khu vực nguy cơ cao.

Thế rồi, 5 tổ công tác do lãnh đạo chủ chốt của xã làm tổ trưởng, trực tiếp xuống địa bàn để chỉ đạo việc sơ tán an toàn trên 2.000 hộ dân cùng nhiều tài sản. Chủ tịch UBND xã Tương Dương Nguyễn Hồng Tài nói: Đêm 22/7, vẫn có 41 trường hợp ở khối Hòa Bắc, Hòa Đông nấn ná, chủ quan cố thủ trên tầng 2 vì họ nghĩ nước sẽ không lên đến đó. Vậy là các lực lượng vào cuộc, quyết định cưỡng chế, di dời người dân để đảm bảo an toàn.

Công tác tuyên truyền, vận động người dân phòng chống bão lũ được các xã thực hiện từ sớm, bằng nhiều hình thức, nhưng nhiều người vẫn rất chủ quan. Sự chủ quan, nấn ná của người dân, khiến cán bộ xã Tam Quang một phen hốt hoảng. Phó chủ tịch UBND xã Tam Quang Kha Thị Hiền chia sẻ: 160 hộ dân ở làng Khe Bố, làng Nhùng đã di tản an toàn. Nhưng khi nước còn thấp, có 8 hộ dân bên kia sông do quên giấy tờ đã quay về nhà lấy rồi chần chừ không muốn trở lại điểm di tản do xã bố trí. Tôi đã cùng các thành viên Ban chỉ huy Phòng chống thiên tai - Tìm kiếm cứu nạn và Phòng thủ dân sự xã hội ý bằng điện thoại rồi quyết định cưỡng chế, bắt buộc người dân phải di dời. Vật lộn với nước lũ, thì đến 3h sáng ngày 23/7, chúng tôi mới đưa được họ đến nơi an toàn.

Những cuộc tản cư chạy lũ trong đêm đã minh chứng cho một tinh thần, thái độ, trách nhiệm của các cấp ủy Đảng trước dân. Tinh thần ấy đầy dứt khoát, khẩn trương, quyết liệt, bởi ai cũng nghĩ rằng, chỉ cần chần chừ, chậm trễ môt chút thôi, hậu quả sẽ rất khó lường; cơ hội để làm lại, để sửa sai không bao giờ có thể thực hiện được nữa.

Quyết định của người đứng đầu tỉnh

Ngoài sự chủ động của các địa phương, của mỗi người dân; thì có một sự chủ động, quyết đoán, kịp thời khác, đến từ người đứng đầu tỉnh Nghệ An – Chủ tịch UBND tỉnh Lê Hồng Vinh. Mà nếu không có điều ấy, một thảm kịch rất có thể xảy ra.

Trước bão số 3, từ ngày 22/7, Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An Lê Hồng Vinh-Trưởng ban Chỉ huy phòng chống thiên tai - tìm kiếm cứu nạn và phòng thủ dân sự tỉnh Nghệ An, đã yêu cầu Công ty thủy điện Bản Vẽ phải xả rút bớt nước trong lòng hồ. Về thông tin này, ông Tạ Hữu Hùng - Giám đốc Nhà máy Thủy điện Bản Vẽ xác nhận: Thời điểm mức nước trong hồ còn cách cao độ mức nước đón lũ từ 2-3m. Theo quy định, quy trình thì lúc ấy chưa cần xả rút bớt nước. Nhưng nhận được lệnh, chúng tôi ra thông báo và xả nước vào chiều cùng ngày.

Sự chỉ đạo kịp thời, quyết liệt trong xả nước đã làm hồ thủy điện Bản Vẽ có thêm dung tích đón lũ. Gần 24 giờ đêm 22/7, ông Lê Hồng Vinh-Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An đã ký thông báo hỏa tốc, nêu: Lúc 21 giờ ngày 22/7, lưu lượng nước về thượng lưu hồ thủy điện Bản Vẽ đạt 9.543 m3/s. Đồng thời, yêu cầu các xã có thể bị ảnh hưởng khẩn trương huy động mọi lực lượng, phương tiện hỗ trợ di dời người dân và tài sản đến nơi an toàn.

Nhận được công văn hỏa tốc, hơn 14 xã ở khu vực thủy điện Bản Vẽ ngay lập tức triển khai sơ tán người dân đến nơi an toàn. 2 giờ ngày 23/7, lũ về hồ đạt đỉnh với lưu lượng 12.800 m3/s, tình hình cực kỳ căng thẳng. Theo ông Tạ Hữu Hùng - Giám đốc Nhà máy Thủy điện Bản Vẽ, thời điểm ấy, tỉnh trực tiếp chỉ đạo vận hành hồ sát từng giây, từng phút. Đến 5 giờ sáng cùng ngày, Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An chỉ đạo trực tiếp giảm xả lũ để cứu người dân phía dưới và chỉ được xả tối đa 5.000 m3/s, tức cắt giảm đến 74% lưu lượng đỉnh lũ.

Trao đổi với báo chí khi lũ đã rút, Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An Lê Hồng Vinh cho hay: Giảm thiểu tối đa thiệt hại về người và tài sản cho người dân là nội dung chỉ đạo điều hành nhất quán và quyết liệt. Chính những yếu tố như rút bớt nước trong lòng hồ trước khi bão vào, điều tiết xả lũ hồ thủy điện, chỉ đạo sơ tán Bhân dân vùng dưới lòng hồ thủy điện kịp thời, đã góp phần giảm nhẹ mức thiệt hại.