Sáu điệu Xòe cổ

Theo Nghệ nhân ưu tú Lò Văn Biến, bản Cang Nà, thị xã Nghĩa Lộ (Yên Bái) thì, chỉ Mường Lò mới giữ được cuốn sách tài liệu viết về sáu điệu Xòe cổ bằng chữ Thái cổ. Và cũng chính vì thế, mà nhiều năm nay tại Mường Lò, việc truyền dạy và thực hành múa Xòe rất sôi nổi, lan tỏa từ các Câu lạc bộ văn hóa văn nghệ dân gian đến truyền dạy trong nhà trường…

Cũng theo ông Biến, Xòe có 6 điệu Xòe cổ gồm: khắm khăn mơi lẩu (nâng khăn mời rượu), nhôm khăn (tung khăn), đổn hôn (tiến lùi), phá xí (bổ bốn), khắm khen (nắm tay), ỏm lọm tốp mư (vòng tròn vỗ tay). Sáu điệu Xòe cổ phản ánh bước đường chinh chiến của cha ông, đoàn kết chống lại kẻ thù, tạo nên sức mạnh để trị thủy, khai phá đất đai và mong ước một cuộc sống sinh sôi nảy nở.

Điệu “khắm khăn mơi lẩu” (nâng khăn mời rượu) là điệu Xòe thể hiện nét văn hóa trong giao tiếp ứng xử của đồng bào dân tộc Thái. Theo quan niệm người Thái, thì bất cứ ai đến chơi nhà đều được đón tiếp rất trân trọng và hết sức thân tình. Với những động tác mềm mại, uyển chuyển, chén rượu mời khách được người thiếu nữ dâng lên đôi tay cùng với chiếc khăn Xòe, câu khắp mời rượu, thể hiện sự trân trọng đối với  khách.

Điệu xoè “Nhôm khăn” (tung khăn) được ra đời cùng với sự phát triển của nghề trồng bông dệt vải. Điệu xòe Nhôm khăn có ý nghĩa biểu hiện niềm vui của con người trước những thành quả lao động của mình, đồng thời thể hiện sự khéo léo của đôi bàn tay các thiếu nữ dân tộc Thái bằng những nét hoa văn tinh tế trên các sản phẩm của nghề dệt thổ cẩm truyền thống.

Điệu xòe đổn hôn (tiến lùi) mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, cho dù cuộc sống có lúc buồn, lúc vui, có khi chao đảo trước sóng gió, khó khăn. Song mọi người vẫn chung lòng hướng tới một niềm tin son sắt, cho dù vật đổi sao dời nhưng lòng người không bao giờ thay đổi.

Điệu Xòe phá xí (bổ bốn) có ý nghĩa biểu hiện tình cảm của mỗi cá nhân trong cộng đồng, dù có đi 4 phương trời nhưng không bao giờ quên được nguồn cội. Xòe bổ bốn không chỉ diễn tả tình cảm đoàn kết keo sơn mà còn mang bóng dáng quan niệm về vũ trụ, triết lý âm dương ngũ hành một cách tinh tế, sâu sắc của tộc người.

Khắm khen là điệu Xòe cơ bản nhất trong nghệ thuật Xòe của đồng bào dân tộc Thái. Quanh đống lửa, mọi người nắm tay nhau nhảy múa vòng tròn theo chiều trái đất quay, cùng với nhịp tay giơ lên thì nhịp chân đưa chéo theo nhịp trống. Đây là điệu múa mang tính sơ sai, biểu lộ sự gắn kết cộng đồng, mong muốn cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Điệu xoè “Ỏm lọm tốp mư” (Đi vòng tròn vỗ tay) là điệu xòe kết thúc mỗi cuộc vui, khi mọi người đã trao nhau những tình cảm chân thành, thì điệu xòe này biểu hiện niềm hân hoan, sự thỏa mãn, đó cũng là những bước chân chếnh choáng men say của rượu nồng và tình người ngây ngất, tiếng vỗ tay cũng nhỏ dần, thưa dần cùng ánh lửa le lói báo hiệu đêm sắp tàn, mọi người chia tay và chào đón một ngày mới.

Sáu điệu xòe cổ phản ánh hiện thực một cách chọn lọc, tự nhiên, thể hiện tâm tư tình cảm của con người. Các điệu xòe đã được hình tượng hóa, mang hơi thở của thời đại, thông qua lăng kính chủ quan của người Thái. Đó là sự sáng tạo tuyệt vời mang tầm cao của nghệ thuật

Tầm cao của nghệ thuật

Xòe là nét văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Thái. Xòe cổ là những gì cô đọng nhất của nét văn hóa ấy. Mỗi động tác, mỗi dáng đi, dáng đứng, mỗi cách sắp xếp đội hình đều là những cung bậc, những sắc thái tình cảm khác nhau mà nghệ thuật Xòe Thái có được. Sáu điệu Xòe cổ với những tư thế chân, thế tay cơ bản nhất của nghệ thuật múa của người Thái đã phát triển thành 36 điệu Xòe của miền Tây Bắc, góp phần làm nên linh hồn văn hóa Thái, trở thành biểu tượng của văn hóa vùng Tây Bắc đất nước ta.

Nghệ nhân Lò Văn Biến cũng cho rằng, Xoè Thái không phải chỉ có 6 điệu, hay 36 bài cơ bản, mà thật ra rất nhiều. Ông giải thích, chúng ta dùng nón làm đạo cụ, đó là múa nón; chúng ta dùng quạt làm đạo cụ, đó là múa quạt; lấy ống tre dỗ dập, thì ta gọi là múa ống (tăng bẳng);....nhiều điệu múa, nhiều bài múa lắm, rất nhiều.

Qua mỗi bước xòe, con người gần gũi, chan hòa với nhau hơn, do đó, bất kể cuộc vui nào, dù lớn hay bé người Thái lại múa Xòe. Bởi thế mà nhiều người Thái dù tuổi rất nhỏ đã tinh thông những điệu Xòe, trong đó có sáu điệu Xòe cổ

Như tại Nghĩa Lộ, nhiều năm nay, trong mỗi bản làng, tại các trường học đều có những đội xòe, am hiểu sáu điệu Xòe cổ. Sáu điệu xòe cổ của người Thái Đen Mường Lò từng dành nhiều giải thưởng cao trong các kỳ hội diễn ở Trung ương và địa phương.

Đặc biệt, trong Lễ đón nhận Bằng của UNESCO ghi danh “Nghệ thuật Xòe Thái” vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại trong tháng 9 vừa qua, màn đại Xòe mà chủ yếu là người Thái ở thị xã Nghĩa Lộ biểu diễn, đã một lần nữa khẳng định tầm cao của “Nghệ thuật Xòe” với du khách xa gần.

Có thể khẳng định, từ mỗi bước Xòe kết hợp hài hòa vào nhiều loại nhạc cụ truyền thống nâng bước những điệu Xòe, đã giúp tất cả mọi người chan hòa với nhau hơn, yêu người, yêu đời để bước vào cuộc sống lao động, với niềm tin yêu sáng trong vô hạn.