Chuyển biến rõ nét trong tổ chức sản xuất vùng DTTS

Những năm gần đây, khu vực kinh tế tập thể (KTTT) tại các xã vùng DTTS ghi nhận sự thay đổi mạnh mẽ cả về tư duy và phương thức tổ chức sản xuất. Từ mô hình sản xuất tự cung tự cấp, nhỏ lẻ, thiếu liên kết, bà con chuyển sang tư duy “cùng làm - cùng hưởng lợi”, liên kết theo vùng nguyên liệu chung, áp dụng quy trình kỹ thuật thống nhất, giống mới, cơ giới hóa và ký kết đầu ra với doanh nghiệp. nhiều địa phương đã hình thành các hợp tác xã (HTX), tổ hợp tác (THT) hoạt động ổn định, tạo bước chuyển sang kinh tế hàng hóa.

Theo số liệu của Liên minh HTX Việt Nam, hiện cả nước có 35.041 HTX, trong đó có hơn 12.000 HTX, THT thuộc địa bàn các xã vùng đồng bào DTTS. Khoảng 65% số HTX, THT hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp; số còn lại thuộc các lĩnh vực dịch vụ, thủ công mỹ nghệ, thương mại và du lịch cộng đồng.

 Nhiều HTX ở các xã vùng III (đặc biệt khó khăn) được tiếp cận nguồn vốn từ Tiểu dự án 2, Dự án 3 thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn I: 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719) để phát triển sản xuất, tạo chuỗi giá trị, thúc đẩy khởi nghiệp, khởi sự kinh doanh... Tiêu biểu như HTX Dịch vụ nông nghiệp Tát Ngà (xã Tát Ngà, tỉnh Tuyên Quang), nằm trong địa bàn vùng III và được thụ hưởng trực tiếp các hạng mục hỗ trợ của Chương trình MTQG 1719.

HTX hiện phát triển các sản phẩm chủ lực như mật ong bạc hà, chăn nuôi bò vỗ béo và cây ăn quả ôn đới (mận, lê). Thông qua nguồn vốn hỗ trợ, HTX được đầu tư hệ thống máy quay mật, thiết bị lọc - đóng gói, kho bảo quản sản phẩm, cùng với các khóa tập huấn kỹ thuật về nuôi ong, chăn nuôi và quản trị HTX. Nhờ đó, sản lượng mật ong bạc hà tăng 25%, chất lượng sản phẩm được nâng chuẩn để tham gia OCOP; đàn ong được mở rộng lên hơn 500 đàn; mô hình chăn nuôi bò vỗ béo mang lại thu nhập ổn định cho các hộ thành viên.

Đặc biệt, HTX tạo việc làm thường xuyên cho 25 - 30 lao động người Mông trong xã, với thu nhập bình quân 5 - 6 triệu đồng/tháng. Doanh thu của HTX tăng đều 20 - 30%/năm; sản phẩm mật ong bạc hà đã có mặt tại nhiều cửa hàng đặc sản và sàn thương mại điện tử. Sự phát triển của HTX Tát Ngà cho thấy hiệu quả rõ nét của nguồn lực Chương trình MTQG 1719 trong việc thúc đẩy sản xuất, hỗ trợ khởi nghiệp - khởi sự kinh doanh và nâng cao thu nhập cho đồng bào vùng đặc biệt khó khăn.

Nhiều mô hình tạo sinh kế bền vững và nâng cao thu nhập

Tây Nguyên cũng là điểm sáng về phát triển kinh tế tập thể, với nhiều HTX, THT trồng và chế biến cà phê, bơ, sầu riêng, hồ tiêu, chăn nuôi… Điển hình như HTX Nông nghiệp Công bằng Ea Tu (Đắk Lắk) liên kết hơn 300 hộ sản xuất theo quy trình hữu cơ, mỗi năm cung ứng trên 2.500 tấn cà phê đạt chuẩn Fairtrade cho thị trường châu Âu. 

Tại Gia Lai, HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang phát triển 120 ha sầu riêng theo VietGAP, doanh thu mỗi năm đạt hơn 40 tỷ đồng. Ở Đắk Nông, HTX Nông nghiệp Tia Sáng mạnh về bơ Booth và bơ Hass với sản lượng gần 1.000 tấn/năm, được nhiều doanh nghiệp bao tiêu. Nhiều THT chăn nuôi bò, dê tại Kon Tum và Lâm Đồng cũng cho thấy hiệu quả rõ rệt, giúp hộ tham gia tăng thu nhập bình quân 20 - 30% mỗi năm.

Trong khi đó, du lịch cộng đồng đang tạo hướng đi hiệu quả ở các xã có đông đồng bào Tày, Thái, Mông, Dao… Các HTX du lịch khai thác văn hóa, ẩm thực, nghề truyền thống và cảnh quan, đón hàng trăm nghìn lượt khách mỗi năm, tạo việc làm cho phụ nữ và thanh niên, đồng thời bảo tồn văn hóa bản địa. 

Tiêu biểu như Pả Vi Homestay là 1 trong 18 hộ gia đình làm du lịch của Làng Văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông. Pả Vi Homestay là minh chứng tiêu biểu trong việc nỗ lực bảo tồn và đưa văn hóa dân tộc Mông quảng bá đến du khách.

Bên cạnh kiến trúc nhà ở, Homestay thường xuyên tổ chức các chương trình văn hóa, văn nghệ đậm sắc văn hóa Mông vào các tối cuối tuần. Đồng thời, từ khi đi vào hoạt động, Homestay còn tạo việc làm thường xuyên cho các lao động là người địa phương, với thu nhập từ 6 - 8 triệu đồng/người/tháng.

Chính sách và nguồn lực của Nhà nước là động lực then chốt để phát triển kinh tế tập thể và HTX. Trong giai đoạn 2021 - 2025, Nhà nước đã tập trung đầu tư hàng nghìn tỷ đồng hỗ trợ các HTX thông qua việc lồng ghép 3 chương trình MTQG quan trọng gồm: Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi; Xây dựng nông thôn mới; Giảm nghèo bền vững. Các nguồn vốn này, cùng với các chương trình, chính sách do Liên minh HTX Việt Nam phối hợp triển khai, đã hỗ trợ toàn diện cho HTX về: Máy móc, kho lạnh, nhà xưởng, giống cây - con, đào tạo quản trị, xây dựng thương hiệu, chứng nhận VietGAP, OCOP và xúc tiến thương mại.

Ngoài ra, nguồn vốn tín dụng ưu đãi từ Ngân hàng Chính sách xã hội cũng đã tạo điều kiện cho hàng triệu lượt hộ đồng bào DTTS vay vốn, mở rộng sản xuất và tham gia vào các THT, HTX.

Cần liên kết mạnh mẽ hơn để phát triển bền vững

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân cho biết, KTTT vùng DTTS có dư địa phát triển rất lớn nhưng để trở thành động lực bền vững, cần sự vào cuộc đồng bộ hơn nữa.

Thứ nhất, HTX phải được nhìn nhận đúng là tổ chức kinh tế của người dân. Muốn HTX mạnh, hỗ trợ Nhà nước phải đi đúng trọng tâm như đào tạo quản trị, nâng cao năng lực marketing, ứng dụng tiêu chuẩn chất lượng và đẩy mạnh chuyển đổi số.

Thứ hai, mô hình HTX phải gắn với đặc thù địa phương. Các ngành hàng thế mạnh như dược liệu, cây ăn quả đặc sản, chăn nuôi bán tự nhiên, nghề thủ công hay du lịch cộng đồng cần được quy hoạch thành vùng nguyên liệu và chuỗi giá trị. “Không thể phát triển HTX dược liệu nếu thiếu hướng dẫn kỹ thuật; cũng không thể phát triển du lịch cộng đồng nếu thiếu kết nối thị trường”, lãnh đạo Liên minh HTX nhấn mạnh.

Thứ ba, cần thúc đẩy liên kết HTX - doanh nghiệp. Doanh nghiệp dẫn dắt thị trường, còn HTX tổ chức sản xuất. Khi kết hợp, chuỗi giá trị mới bền vững, thu nhập người dân mới ổn định. Liên minh HTX kiến nghị các tỉnh miền núi đẩy mạnh mô hình “HTX - doanh nghiệp - hợp đồng bao tiêu”, kết nối với phân phối, thương mại điện tử và xuất khẩu.

Lãnh đạo Liên minh HTX cũng đề nghị tiếp tục ưu tiên nguồn lực cho KTTT trong Chương trình MTQG DTTS và tín dụng ưu đãi, đặc biệt là hỗ trợ máy móc, hạ tầng chế biến, kho lạnh và xây dựng thương hiệu.

Việc nhân rộng các mô hình KTTT hiệu quả sẽ giúp vùng DTTS phát triển bền vững, thu hẹp khoảng cách với vùng đồng bằng, tạo thêm việc làm, nâng cao thu nhập và gìn giữ văn hóa bản địa. Khi chính sách phù hợp và người dân đồng thuận, KTTT sẽ tiếp tục là động lực quan trọng của vùng DTTS trong giai đoạn phát triển mới.