Điểm khởi đầu của cung đường huyền thoại

Di tích quốc gia đặc biệt Km số 0 (tại thị trấn Tân Kỳ, Nghệ An), là nơi xuất phát của con đường cơ giới chiến lược ở phía Đông Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh huyền thoại. Con đường được xây dựng để phục vụ cho cuộc kháng chiến chống Mỹ, giải phòng hoàn toàn miền Nam.

Trên tinh thần và nhiệm vụ quan trọng đó, ngày 27/11/1972, đoàn 559 đã khởi công xây dựng tuyến đường vận tải bằng xe cơ giới ở phía Đông Trường Sơn, bắt nguồn từ thị trấn Tân Kỳ, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An đến huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước có tổng chiều dài 1.920km.

Tuyến đường hoàn thành, trở thành cung đường huyết mạch bậc nhất những năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước của quân và dân ta. Nhờ tuyến đường này, đã góp phần làm nên chiến thắng lịch sử mùa xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Trong 16 năm chiến đấu và mở đường (1959 - 1975), bằng ý chí, sự thông minh và lòng quả cảm, vượt lên muôn vàn khó khăn, gian khổ, bất chấp mọi vũ khí hủy diệt và sự tàn bạo của kẻ thù; bộ đội, TNXP, và đồng bào các dân tộc trên đường Hồ Chí Minh đã đào đắp hàng triệu m3 đất đá, làm 16.700km đường cơ giới, trong đó có 800km đường kín, 3.000km đường giao liên, 1.445km đường ống xăng dầu, 600km đường sông, đã vận chuyển cho chiến trường hơn 2 triệu tấn vũ khí các loại, đã đưa, đón 1,5 triệu lượt cán bộ và chiến sĩ ra vào chiến đấu ở các chiến trường. Trên cung đường này, quân và dân đã bắn rơi 2.415 máy bay; tiêu diệt, bắt sống 18.700 tên địch.

Để “chặt đứt” con đường trọng yếu, Mỹ ngụy đã trút xuống hàng triệu tấn đạn bom, hàng triệu lít hóa chất các loại. Theo thống kê sơ bộ, bộ đội, TNXP và đồng bào các dân tộc trên đường Trường Sơn cũng đã hứng chịu gần 5 triệu tấn bom đạn, chất độc hóa học, hơn 20.000 cán bộ, chiến sĩ, TNXP đã anh dũng hy sinh, gần 30.000 người bị thương.

Năm 1989, đường Hồ Chí Minh được xây dựng lại theo tiêu chuẩn Quốc gia, gắn liền với đường Hồ Chí Minh là di tích Km số 0. Từ tháng 7/2004, di tích này được tôn tạo, khởi công xây dựng lại, và hoàn thành vào ngày 19/5/2005 với toàn bộ diện tích là 1.076,3 m2 gồm, các công trình: Hồ điều hòa, cột mốc Km0, nhà trưng bày, khuôn viên cây xanh và trưng bày ngoài trời.

Ngày 27/4/1990, di tích cột mốc Km số 0 được công nhận di tích lịch sử văn hóa. Đến tháng 12/2013, di tích này được công nhận là Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt theo Quyết định số 2383/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Ngày nay, đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh được xây dựng trở thành con đường huyết mạch nối liền Bắc - Nam, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Vị trí Km số 0 hiện nay nằm ở ngã tư trên đường Hồ Chí Minh giao cắt với quốc lộ 15A, đoạn qua thị trấn Lạt thuộc huyện Tân Kỳ (Nghệ An). Kể từ khi đường Hồ Chí Minh được nâng cấp, xây dựng khang trang như hiện nay, đã phá thế ngõ cụt, tắc nghẽn rất lớn cho huyện miền núi Tân Kỳ.

Đường Hồ Chí Minh gần như chạy ngang qua huyện Tân Kỳ, nối huyện Nghĩa Đàn với Tân Kỳ và huyện Anh Sơn trên cung đường Hồ Chí Minh… Giao thông thuận lợi đã mở ra lợi và thế cho Tân Kỳ trên con đường phát triển kinh tế, xã hội.

Công trình đang xuống cấp nghiêm trọng

Trong chuyến công tác đầu tháng 6 ngang qua Km số 0, chúng tôi quá đỗi sửng sốt trước hạ tầng của một Di tích quốc gia đặc biệt. Anh bạn đi cùng lắc đầu vì không thể tin và những gì mắt thấy, tai nghe.

Theo quan sát của chúng tôi, nhiều hạng mục của di tích đã xuống cấp. Đặc biệt tượng đài mô phỏng Km số 0 xuất hiện những vết nứt ở chân đế; nhiều mảnh đá ốp lát đế đã bị bong tróc ra, sụt lún. Hệ thống hàng rào bảo vệ cũng hư hỏng, xiêu vẹo nhiều chỗ. Trong khuôn viên phía sau nhà trưng bày, hồ điều hòa cỏ mọc um tùm. Khu vực tiền sảnh nhà trưng bày, những mảng tường bị bong tróc được sơn lại tạm bợ…

Chị Phạm Thu Hằng, cán bộ quản lý khu di tích Km số 0 cho hay: Dù đã được xếp hạng cấp Quốc gia đặc biệt, nhưng hiện tại vẫn chưa có ban quản lý riêng. Mặc dù UBND Nghệ An cũng đã có quyết định công nhận, là điểm du lịch nhưng vẫn chưa được bố trí kinh phí xây dựng các hạng mục kèm theo như bến đỗ xe, nhà chờ, gian hàng lưu niệm…

Chị Hằng thông tin thêm, hàng năm, “địa chỉ đỏ” này đón khoảng 2 vạn lượt khách tham quan. Đến thời điểm này (tháng 6/2022), đã có hơn 6.000 lượt khách đến tham quan, chủ yếu học sinh, sinh viên tìm đến đây để giáo dục truyền thống cách mạng, các quân nhân, cựu chiến binh tìm về chiến trường xưa…

Rồi chị Hằng thông tin thêm: Đơn vị chỉ có 3 người, cũng phải tự tay cắt cỏ và sơn trét những chỗ bong tróc, hư hỏng. Khu vực chân đế của cột mốc Km số 0 đã bị sụt lún, nứt nẻ nên chúng phải đổ cát, sỏi vào gia cố; còn gạch bị rơi phải trám xi măng vào rồi sơn lại. Đơn vị cũng rất mong các cấp, ngành quan tâm để khu di tích đặc biệt này sớm được nâng cấp, tôn tạo lại.

Đem băn khoăn này trao đổi với Chủ tịch UBND huyện Tân Kỳ (Nghệ An) Phan Văn Giáp thì được biết: Thực tế xuống cấp một số hạng mục ở di tích Km số 0 là có. Vừa rồi đoàn lãnh đạo Sở Văn hoá-Thể thao cũng đã lên làm việc với UBND huyện về công trình này. Huyện đang chờ thông báo kết luận của Sở VH&TT để có hướng thực hiện cụ thể, nhưng trên tinh thần sẽ tôn tạo, tu sửa các hạng mục nhỏ trước để đảm bảo mỹ quan ở khu di tích.