Di sản lễ hội đầu năm của người Chăm

Lễ hội Rija Nagar là nét độc đáo trong sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của người Chăm. Cùng với lễ hội Katê và Ramâwan, lễ hội Rija Nagar thu hút sự tham gia đông đảo của người dân. Để đón mừng năm mới, người Chăm tổ chức vệ sinh môi trường làng, không gian đền thờ nơi diễn ra các hoạt động lễ hội văn hóa. Đặc biệt, họ chuẩn bị những lễ vật được chế biến từ những sản vật địa phương do công sức lao động nuôi trồng để dâng lên thần linh và tổ tiên nhằm mục đích tạ ơn thể hiện triết lý sống nhân văn “Uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây” đã khắc sâu vào tâm trí của cộng đồng Chăm.

Tổ chức lễ hội Rija Nagar không những bảo tồn các giá trị di sản văn hóa truyền thống mà còn giáo dục thế hệ trẻ biết trân trọng, nâng cao ý thức, phát huy các hệ giá trị văn hóa gia đình. Lễ hội Rija Nagar của người Chăm diễn ra cùng với thời điểm các quốc gia ở khu vực Đông Nam Á ảnh hưởng nền văn minh Ấn Độ tổ chức nhiều sự kiện, lễ hội mừng năm mới như Thái Lan có lễ hội Songkran, Lào tổ chức lễ hội Bunpimay, Campuchia khai hội Chol Chnam Thmay và Myanmar có lễ hội Thingyan. Mỗi quốc gia, dân tộc có các lễ nghi khác nhau nhưng có cùng chung mục đích đón mừng năm mới tạo nên không khí vui tươi, nhộn nhịp và sôi động tràn khắp các con đường.

Rija Nagar không gian trình diễn nghệ thuật của người Chăm

Đền thờ làng là nơi diễn ra lễ hội Rija Nagar, quy tụ người dân, chức sắc và các nghệ nhân dân gian tham gia lễ hội làm cho không khí ngày hội thêm vui tươi, nhộn nhịp. Không gian lễ hội Rija Nagar thể hiện, lan tỏa các nét bản sắc đặc trưng của văn hóa Chăm như âm nhạc, vũ điệu, trang phục, ẩm thực, văn khấn và những lời chúc tụng nhau trong một không gian đầy ấp tình cảm cộng đồng.

Chức sắc hành lễ là ông Maduen, sử dụng nhạc cụ trống Baranâng vừa vỗ tạo nhịp vừa hát các bài thánh ca thỉnh mời các vị thần đến chứng giám, nhận lễ vật. Song hành với ông Maduen, là ông Ka-ing có nhiệm vụ múa lễ. Để đánh nhạc cho ông Ka-ing múa, ngoài trống Baranâng của ông Maduen, còn có nhạc cụ trống Ginang, kèn Saranai và chiêng. Các nhạc cụ được hòa tấu với nhau tạo thành những giai điệu, tiết tấu vui nhộn. Mỗi vị thần, các nghệ nhân đánh những bản nhạc khác nhau, sự réo rắc, thánh thót của kèn Saranai, nhịp vang mạnh mẽ của trống Ginang kết hợp thang âm trầm bổng của trống Baranâng mang đến một không gian âm nhạc linh thiêng.

Trong lễ hội Rija Nagar có rất nhiều thần linh được thỉnh mời đến nhận lễ. Khi vào vai nữ thần Po Nai, ông Ka-ing thay trang phục nữ nhịp bước chân, các động tác múa nhẹ nhàng, sâu lắng và khoan thai. Tuy nhiên, khi hóa thân vào vai thuỷ thủ Po Tang Ahaok, ông Ka-ing dùng cây mía làm mái chèo biểu diễn động tác chèo thuyền, vượt biển khơi, chiến thắng trước biển cả mênh mông. Nhập vai Po Haniim Par, Po Cei Tathun, ông Ka-ing cầm cây roi mây phi ngựa như đang xông pha vào chiến trường, rồi nhảy vào đống lửa đang cháy để dập tắt. Chiến thắng của ông Ka-ing trước ngọn lửa mang biểu tượng cái nắng nóng, oi bức thất bại với cơn mưa đầu mùa. Đó là những lời ước nguyện, mong muốn của người dân để vụ mùa mới được bội thu.

Lễ hội Rija Nagar gắn kết phát triển du lịch cộng đồng

Trong lễ hội Rija Nagar không chỉ riêng cộng đồng Chăm đến tham gia cúng lễ, mà còn có các du khách tìm đến thưởng thức không gian lễ hội. Vì vậy, để tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội tại các địa phương cần gắn kết lễ hội Rija Nagar với các hoạt động du lịch, xây dựng tuyến, tour, điểm đến du lịch vào thời điểm người Chăm tổ chức Rija Nagar. Du khách có thể trải nghiệm dâng lễ vật, thưởng thức ẩm thực và không gian trình diễn nghệ thuật ca múa nhạc dân gian Chăm.

Hoạt động du lịch phát triển, góp phần bảo tồn và phát huy các di sản lễ hội văn hóa. Ngày nay, với xu hướng khai thác di sản để phát triển du lịch được khuyến khích nhằm tôn vinh, trân trọng di sản. Đồng thời, mang đến nguồn sinh kế cho các nghệ nhân, những người đang thực hành và trao truyền di sản có được cuộc sống ổn định. Việc gắn kết lễ hội Rija Nagar với các hoạt động du lịch là hướng đi mang tính bền vững, phát huy được bản sắc văn hóa dân tộc.