Diễn biến thiên tai trong những năm gần đây rất phức tạp, mưa bão, dông lốc xuất hiện ngày một nhiều hơn và không theo quy luật tự nhiên trong khi sức chống chịu, năng lực ứng phó còn nhiều hạn chế, nhất là khu vực vùng núi. Do đó, thiên tai (mưa, bão, dông lốc) thường gây hậu quả nghiêm trọng về người và tài sản.

Theo các chuyên gia, hoàn lưu bão với lượng mưa lớn đe dọa trực tiếp đến sự an nguy của người dân. Mưa lớn, dông lốc khiến nhiều vùng đất bị ngậm nước, gây sạt lở, lũ ống, lũ quét bất ngờ, phá hủy hàng trăm ngôi nhà, hoa màu của người dân. Vì vậy, vị trí xây dựng nhà ở cho bà con trên các bản làng miền núi cần được quan tâm đúng mức trong quy hoạch, xác định vị trí cũng như nguy cơ mất an toàn. Bên cạnh đó, cũng cần quan tâm đến vật liệu xây dựng nhà cho đồng bào ở khu vực miền núi, nơi có nguy cơ bị sạt lở, lũ quét.

Theo các chuyên gia, việc sử dụng các nguyên vật liệu như tre gỗ để xây nhà không đảm bảo sự kiên cố để ứng phó với thảm họa thiên tai. Nếu có điều kiện nên làm nhà bằng khung dầm bê tông, còn xây tường, vách ngăn thì xây bằng vật liệu xây không nung (gạch bê tông, các tấm panel), nếu mái bằng kiên cố, không thì xây dựng vật liệu mát, tôn mát, xi măng sợi. Hiện nay có nhiều loại vật liệu xây không nung như là gạch không nung, các tấm panel, lựa chọn những vật liệu chuẩn theo đúng quy định.

Để giảm thiểu rủi ro và đảm bảo an toàn tính mạng, tài sản cho người dân sống tại khu vực miền núi trong mùa mưa bão, ThS.KTS Nguyễn Quốc Hoàng, Trưởng phòng Quản lý Khoa học kỹ thuật và dữ liệu (Viện Kiến trúc Quốc gia, Bộ Xây dựng) đưa ra một số khuyến nghị về thiết kế, xây dựng và gia cố nhà ở khu vực miền núi.

Trước hết, người dân cần lựa chọn đúng vị trí xây dựng nhà ở. Việc xác định vị trí nhà cần được tính toán kỹ lưỡng, tránh làm ở khu vực có nguy cơ sạt lở, lũ quét cao như ven sông suối, hay sườn đồi dốc. Vị trí xây dựng công trình phải gắn với quy hoạch khu dân cư, phù hợp quy hoạch chung của khu vực.

Việc hình thành những điểm dân cư cần dựa trên nguyên tắc đảm bảo an toàn trong mọi điều kiện thiên tai, thời tiết; thuận lợi cho xây dựng, có đủ nguồn nước sinh hoạt và sản xuất, cơ sở hạ tầng kỹ thuật - xã hội đồng bộ và chất lượng… Chính quyền địa phương nên dựa trên đặc điểm địa hình, khí hậu, hình thái canh tác và tập quán sinh hoạt của người dân để phân khu chức năng, xác định quy mô điểm phục vụ công cộng, dịch vụ.

Theo ThS.KTS Nguyễn Quốc Hoàng, người dân nên tận dụng địa thế và địa hình tự nhiên để thay đổi tốc độ, hướng gió và hướng dòng chảy, từ đó giảm tác hại đến công trình. Người dân có thể xây dựng nhà tập trung thành cụm và bố trí các nhà nằm so le nhau để cản luồng gió bão, mang lại hiệu quả cao.

Dựa trên cơ sở xem xét điều kiện khí hậu, nhà chính nên quay hướng Nam vì có gió nóng Tây Nam, gió lạnh Đông Bắc. Cần lưu ý gió Đông Nam vừa là gió mát vào mùa Hè, vừa là hướng gió bão chính vào mùa mưa lũ.

Đối với giải pháp xây nhà mới vẫn giữ hình thức nhà truyền thống (nhà sàn, nửa sàn nửa trệt…) nhưng sử dụng các vật liệu xây dựng kiên cố hơn (khung cột dầm bê tông cốt thép, tường xây gạch…), khoảng cách giữa các cột bê tông cần được tính toán và bố trí để nước lũ dễ dàng chảy qua, giảm áp lực lên khối công trình. Vật liệu sử dụng nên ưu tiên những loại vật liệu mới, thân thiện môi trường, nhưng vẫn cần đảm bảo độ bền và khả năng chống chịu thời tiết khắc nghiệt.

Đối với các khu vực thường xuyên xảy ra lũ lụt, người dân cần làm sàn nhà cao hơn đỉnh lũ lịch sử nhằm đảm bảo tránh trú an toàn, đồng thời thiết kế hệ thống kè đá, kết hợp mương thoát nước quanh nhà để tránh ngập úng và giảm thiểu rủi ro sạt lở đất.

Đối với những trường hợp gia cố nhà hiện hữu, ThS.KTS Nguyễn Quốc Hoàng khuyến nghị nên gia cố móng nhà bằng đá hộc hoặc bê tông cốt thép để tăng độ ổn định.

Nhà sàn cột gỗ cần gia cố chân cột bằng bê tông, hoặc kê đá hộc nhằm tránh bị xói mòn khi nước lũ dâng; gia cố tường nhà bằng giằng bê tông cốt thép (có thể kết hợp với lanh tô cửa) để tăng độ liên kết.

Với nhà trình tường, người dân có thể sử dụng vật liệu bao che bên ngoài, để giảm thiểu tác động rửa trôi của mưa lên tường nhà; làm rãnh thoát nước xung quanh, kết hợp tường chắn hoặc kè đá trên sườn núi, ngăn ngừa nguy cơ sạt lở.

Bên cạnh đó, người dân nên xây tường chắn lũ bằng gạch, hoặc đắp bao cát để ngăn dòng chảy của lũ quét.