Từ làng Ao Bon đến khát vọng đổi thay

Bà Hoàng Thị Hạnh sinh ra và lớn lên tại làng Ao Bon, xã Chấn Thịnh, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái cũ (nay là xã Chấn Thịnh, tỉnh Lào Cai), một vùng quê miền núi xa xôi, nghèo khó. Những năm 70 của thế kỷ trước, bà sớm nhận ra, hủ tục và định kiến như sợi dây vô hình trói chặt cuộc sống của người phụ nữ, không ít người cam chịu đến nhẫn nhục.

“Nhưng với tôi khi ấy, một ý nghĩ đã bừng lên. Phải học để thay đổi. Học để hiểu, để giúp đỡ bà con, để phá bỏ những định kiến bất công đối với phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ DTTS", bà Hạnh chia sẻ.

Thuở ấy, bà Hạnh là một trong số hiếm hoi ở xã Chấn Thịnh học hết cấp III và được tuyển thẳng vào Trường cấp III (THPT) Văn Chấn cách nhà 18 km. Hằng tuần, bà cùng các bạn học vai gánh gạo, sắn, rau và muối đi bộ đến trường vào chiều Chủ Nhật, rồi trở về nhà vào chiều thứ Bảy mỗi tuần.

“Mỗi người gánh khoảng 4 - 5 kg: 1 kg gạo, 2 kg sắn, ít rau, muối, mắm tôm, riềng..., đủ cho cả tuần, rồi còn phải chống chọi lại định kiến giới cho rằng con gái học nhiều làm gì. Khi đó, chúng tôi trọ ở nhà dân. Sau này khi làm chính sách cho học sinh vùng đồng bào DTTS, tôi mới hiểu chính mình và bạn bè thuở ấy là học sinh bán trú dân nuôi", bà Hạnh nhớ lại.

Năm 1979, bà bước chân vào giảng đường Đại học Sư phạm I Hà Nội - Khoa Ngữ văn mà không phải qua kỳ thi tuyển. Đây là năm đầu tiên Bộ Đại học và Trung học Chuyên nghiệp (nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo) ban hành chính sách đặc cách dành cho học sinh trong đội tuyển học sinh giỏi quốc gia, cho phép vào thẳng Đại học Sư phạm I, với mục tiêu đào tạo lực lượng giáo viên nòng cốt cho nền giáo dục toàn diện của đất nước.

Tốt nghiệp ra trường, bà Hoàng Thị Hạnh quyết định trở về quê hương. 11 năm vừa làm quản lý, vừa dạy học ở vùng cao, dạy học từ học sinh phổ thông, bổ túc đến giáo viên tiểu học… là một chặng đường không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn truyền cảm hứng, dìu dắt các thế hệ học trò có niềm tin vượt qua định kiến giới.

“Năm 1991, đất nước khó khăn, lương nhà giáo thấp, lại ăn sổ gạo 13 kg 1 tháng. Trò đến trường ở các xã trong huyện, nhiều em ở bán trú, trọ quanh trường. Mỗi giờ lên lớp muộn hết tiết 4, tiết 5, cô trò hì hụi nấu nướng. Cơm độn sắn đến 2/3, rau rừng với muối. Tiếng cười vẫn rổn rang”, bà Hạnh cười nói.

Bước chân không mỏi trên hành trình cống hiến

Sau 11 năm gắn bó với ngành Giáo dục, bà tiếp tục được tin tưởng giao nhiều trọng trách quan trọng, từ huyện đến tỉnh và lên Trung ương. Từ khi làm Phó Trưởng Ban Chỉ đạo Tây Bắc, rồi Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc, bà đã có mặt ở hầu khắp các vùng biên giới Việt - Lào, Việt - Trung… Mỗi chuyến đi, mỗi cuộc gặp gỡ đều củng cố thêm một điều mà bà luôn day dứt: Phát triển vùng đồng bào DTTS và miền núi vẫn còn nhiều thách thức, trong đó, giáo dục là nỗi trăn trở lớn nhất.

“Dù Nhà nước đã có nhiều chính sách đầu tư mạnh mẽ, nhưng vẫn còn khoảng 15% người DTTS chưa thông thạo tiếng phổ thông. Tình trạng bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục vẫn tồn tại. Học sinh DTTS, đặc biệt là nữ sinh người Mông, Thái, Khmer, dù thuộc các nhóm dân tộc đông dân, vẫn có tỷ lệ vào học THPT rất thấp”, bà Hạnh trầm ngâm.

Theo bà Hạnh, chính sách giáo dục hiện nay chủ yếu tập trung đầu tư cho vùng III, trong khi học sinh DTTS ở vùng I, vùng II là con em các hộ nghèo lại thiếu sự hỗ trợ tương xứng. Nhiều em vì hoàn cảnh gia đình mà phải bỏ học sớm hoặc chỉ học hết THCS. Thực trạng này ảnh hưởng trực tiếp đến việc xây dựng đội ngũ cán bộ DTTS, đặc biệt là cán bộ nữ, những người có vai trò quan trọng trong sự phát triển bền vững của cộng đồng.

“Để thay đổi, cần phát hiện, bồi dưỡng và tạo điều kiện cho học sinh DTTS ngay từ nền tảng giáo dục ban đầu. Muốn các em có động lực và cơ hội học tập, cần có chính sách hỗ trợ thiết thực. Tôi luôn trăn trở làm sao để các em có được chỗ ở bán trú an toàn, có bữa cơm đủ đầy để chuyên tâm học hành mà không phải lo toan chuyện áo cơm”, bà Hạnh chia sẻ.

Theo bà Hạnh, Đảng và Nhà nước luôn nỗ lực để không ai bị bỏ lại phía sau. Nhưng để có thể vươn xa, mỗi người - đặc biệt là thế hệ trẻ vùng đồng bào DTTS cần mạnh dạn vượt qua rào cản của chính mình, nắm bắt cơ hội và chủ động viết tiếp hành trình phát triển của cộng đồng mình.

“Tôi là người may mắn được Đảng và Nhà nước phát hiện, bồi dưỡng, trao cơ hội và giao nhiệm vụ. Từ một giáo viên vùng cao, tôi đã có cơ hội cống hiến ở nhiều cương vị, từ cấp huyện, tỉnh đến Trung ương. Nếu không có sự quan tâm của tổ chức và bản thân không nỗ lực, có lẽ tôi khó đi được chặng đường dài như vậy”, bà Hạnh chia sẻ

Về hưu đã hơn 2 năm, bà Hoàng Thị Hạnh vẫn miệt mài đi giảng dạy, truyền cảm hứng, làm cố vấn cho nhiều tổ chức trong và ngoài nước về chính sách dân tộc, bình đẳng giới và phát triển vùng cao. Bà tâm niệm: “Không ai chọn nơi mình sinh ra. Nhưng ta có quyền chọn cách mình sống. Tôi chọn sống tử tế và cống hiến, để làm rạng rỡ hơn sắc màu của người phụ nữ dân tộc Tày”.