Giữ nghề, giữ văn hóa

Trang phục truyền thống của phụ nữ Dao Thanh Y nổi bật với kỹ thuật thêu tay tinh xảo, cùng cách phối màu tượng trưng cho ngũ hành: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Trên nền vải chàm, những họa tiết như lưới mắt cáo, chim muông, cây cối… không chỉ thể hiện tính thẩm mỹ mà còn hàm chứa triết lý sống gắn bó với thiên nhiên, thể hiện mối liên kết giữa con người và núi rừng.

Nghệ nhân Trương Thị Quý, xã Bằng Cả (TP Hạ Long) chia sẻ: “Thêu không chỉ là nghề mà còn là cách người Dao chúng tôi kể chuyện, thể hiện lòng biết ơn tổ tiên. Mỗi họa tiết đều có ý nghĩa riêng, được truyền từ đời này sang đời khác”.

Tuy nhiên, nhiều năm qua, nghề thêu chủ yếu được lưu truyền trong cộng đồng, ít được khai thác hiệu quả trong du lịch hay thương mại. Thiếu không gian giới thiệu, thiếu đầu ra ổn định, việc giữ nghề phần lớn phụ thuộc vào tâm huyết của các nghệ nhân lớn tuổi những người đang nỗ lực níu giữ từng đường kim, mũi chỉ trước sự mai một dần theo thời gian.

Mở hướng phát triển du lịch cộng đồng

Những năm gần đây, một số địa phương đã chủ động phục hồi nghề thêu gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Tại xã Bằng Cả, nơi có đông đồng bào Dao Thanh Y sinh sống, nghề thêu không chỉ được gìn giữ mà còn trở thành điểm nhấn trong các hoạt động du lịch bản địa.

Khu bảo tồn văn hóa Dao Thanh Y tại đây trở thành điểm đến hấp dẫn với du khách qua các lớp học trải nghiệm, góc trưng bày sản phẩm, hoạt động biểu diễn thêu… “Tổ du lịch cộng đồng” với gần 20 thành viên, phần lớn là thợ thêu kiêm hướng dẫn viên đã góp phần đưa nghề truyền thống đến gần hơn với khách quốc tế theo tour tàu biển, học sinh trong các chương trình giáo dục văn hóa.

Tại thôn Khe Sú 2 (xã Thượng Yên Công, TP Uông Bí), cộng đồng người Dao cũng tích cực phục dựng nghề thêu, dệt dây lưng truyền thống. Mô hình du lịch cộng đồng do chị Trương Thị Thanh Hương khởi xướng không chỉ tạo ra không gian văn hóa sống động mà còn cho phép du khách mặc thử trang phục dân tộc, tự tay thêu họa tiết mang đến trải nghiệm gần gũi, đáng nhớ.

Thống kê từ địa phương cho thấy, mô hình tại Thượng Yên Công thu hút khoảng 100 lượt khách mỗi tuần. Nhờ kết hợp bảo tồn văn hóa với du lịch cộng đồng, người dân tham gia có thêm thu nhập ổn định từ 5–6 triệu đồng/tháng, trong khi các giá trị văn hóa truyền thống cũng được lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng và du khách.

Tuy vậy, phần lớn các nhóm thêu ở huyện miền núi như Bình Liêu, Ba Chẽ, Tiên Yên, Đầm Hà… vẫn hoạt động quy mô nhỏ, thiếu tính kết nối, chưa được tích hợp bài bản vào các tour du lịch chuyên nghiệp.

Ông Trần Đăng An, Giám đốc Công ty Du lịch Halotour (TP Hạ Long) nhận định: “Những hành trình cho phép du khách tự tay thêu, nghe kể chuyện văn hóa, mặc thử trang phục dân tộc sẽ tạo điểm nhấn độc đáo, giúp Quảng Ninh mở rộng sản phẩm du lịch cộng đồng một cách bền vững”.

Và cứ thế, thêu không chỉ giữ lại những giá trị văn hóa đã thành cốt lõi của người Dao Thanh Y, mà còn mở ra một mạch nguồn mới để kết nối truyền thống với hiện tại, cộng đồng với du khách, văn hóa với sinh kế. Đó không chỉ là sự bảo tồn, mà là cách văn hóa tự lên tiếng, tự hồi sinh trong nhịp sống mới. Và biết đâu, từ một khung thêu nơi rẻo cao, hành trình kể chuyện bản làng của thổ cẩm sẽ còn đi xa hơn nữa khi trở thành những sản phẩm du lịch theo du khách đi muôn nơi.