Từ TP. Hà Giang, ngược đường núi đất lên tới xã Nấm Dẩn, sẽ bắt gặp một bãi đá cổ được khắc nhiều biểu tượng lạ lùng. Bãi đá cổ nằm giáp ranh giữa các bản Nùng Mở, Nấm Chiến, Tả Cố Tỷ. Theo lời già làng Lù Văn Phiên: “Ở đây có tục thờ đá từ lâu đời nên những khối đá cổ bí ẩn kia không ai dám xâm phạm tới”.

Già làng kể, theo truyền thuyết, khu có bãi đá cổ là nơi thần thánh cất giữ những bí mật về sổ sách. Qua những tảng đá có những hình khắc lạ lùng, người dân coi đó là “thiên tự” và khu vực thung lũng của bãi đá cổ được xem là “đất thánh”.

Người dân Nấm Dẩn luôn coi bãi đá là nơi linh thiêng.

Ở đây có 3 khối đá lớn khắc nhiều ký tự lạ trên mặt đá. Dấu vết phong hóa trên bề mặt các khối đá được các nhà khoa học chứng minh, là những hình vẽ trên đá đã sáng tác lâu đời và chưa thể biết chính xác chủ nhân. Bãi đá cổ Nấm Dẩn là loại hình di tích khảo cổ có niên đại khoảng 2000 năm và rất hiếm có ở Việt Nam. Đây có thể là di tích mộ thủ lĩnh cộng đồng hoặc khu đất thiêng thờ cúng các vị thần linh bản địa.

Tảng đá lớn “cõng” nhiều chữ nhất ở Nấm Dẩn.

Tảng đá lớn nhất, với những hình khắc lạ nằm trên một thửa đất canh tác cách nhà ông Lù Văn Ngán, nguyên Chủ tịch UBND xã Nấm Dẩn 25m về hướng Tây. Theo nghiên cứu của các nhà khảo cổ thuộc Viện Khảo cổ học Việt Nam, thì đây là tảng đá thuộc loại magma biến chất, có hình chữ nhật với chiều dài bề mặt khoảng 12,7m, rộng 9,2m, độ dày không đều từ 1-1,4m. Bề mặt tảng đá không bằng phẳng, hơi cong khum hình lưng con rùa. Trên tảng đá ấy có 84 hình chạm khắc với nhiều họa tiết và kích cỡ khác nhau. Ngoài 84 hình khắc, còn có 80 lỗ vũm được khoét với đường kính từ 5-6cm, sâu 1-2cm.

Các nhà khảo cổ nhận định, để tạo ra được các hình khắc này, người xưa đã sử dụng các kỹ thuật đục khắc rất thô sơ. Dùng đục có sự trợ giúp của búa, đục trực tiếp trên bề mặt tảng đá. Những rãnh đục này thường có mặt cắt hình lòng máng.

“Dụng cụ đục khoét ở bãi đá cổ Xín Mần phải có chất liệu kim loại là sắt. Các hình khắc phải được phác họa trước, đặc biệt là hình tròn”, PGS.TS Trình Năng Chung, Viện Khảo cổ học Việt Nam cho hay.

Sau thời gian nghiên cứu, PGS.TS Trình Năng Chung hé lộ, các hình vẽ trên đá gồm các hình dạng: hình học (như hình tròn, hình chữ nhật, hình vuông), hình hoa văn vuông và tròn, những vạch đục khắc song song, những biểu tượng sinh thực khí (số nhiều là biểu tượng sinh khí nữ tính hình tam giác có rãnh dọc ở giữa), hình bàn chân người với kích thước như thật có ngón chân khắc lõm sâu trong đá. Hình người trong tư thế giơ hai tay dạng hai chân như trong các bích họa thời tiền sử.

Một số biểu tượng trên đá.

Cũng theo PGS. Trình Năng Chung, trước đây tại hang Đồng Nội (Hòa Bình), các nhà khảo cổ người Pháp đã tìm thấy trên vách hang những hình khắc mang tính ước lệ về động vật và khuôn mặt người. Những hình khắc cổ còn tìm thấy trên vách hang Thượng Phú (Tuyên Hóa-Quảng Bình). Có thể nói nghệ thuật đục khắc đá ở Xín Mần nằm trong mắt xích truyền thống cổ xưa.

PGS. Trình Năng Chung nghiên cứu về các biểu tượng trên đá.

Tuy nhiên, các nhà khảo cổ cũng cho biết, chưa thể xác định chính xác niên đại của các hình khắc ở Xín Mần, vì lý do hình khắc được sáng tác không cùng thời, bằng chứng là các hình vẽ ấy chồng chéo lên nhau.

Hiện tại, các nhà khảo cổ tạm xếp di tích cự thạch Nấm Dẩn vào thời sơ kỳ thời đại sắt (khoảng đầu CN). Điều này phù hợp với dữ kiện khảo cổ học về loại hình di tích đá lớn ở khu vực Đông Nam Á. Ở khu vực Đông Nam Á, nghệ thuật bích họa thời tiền sử có niên đại tương đương văn hóa Hòa Bình mới chỉ tìm thấy ở một vài nơi như Thái Lan, Malaysia, Myanma và đề tài thể hiện chủ yếu là động vật và cảnh săn bắt thời nguyên thủy.

Khi so sánh hình khắc ở bãi đá cổ ở Xín Mần thì rõ ràng, hình khắc Xín Mần có trước, dẫn chứng là những hình bàn chân người. Như vậy có thể thấy hình khắc ở bãi đá cổ Xín Mần là nghệ thuật tạo hình nguyên thủy lâu đời bậc nhất cả ở khu vực Đông Nam Á cũng như thế giới.

THIÊN ĐỨC