Công trình văn hóa Phật giáo ở miền biên viễn

Từ trung tâm thị trấn Mường Xén, huyện Kỳ Sơn, du khách phải vượt qua 60 km đường bộ, theo Quốc lộ 16 vào xã Mỹ Lý, sau đó ngược sông Nậm Nơn khoảng 15 phút thì tới chân tháp. Công trình nằm trên gò đất bằng phẳng, bao quanh là những ngôi nhà sàn của người dân tộc Thái bản Yên Hòa, cách đường biên giới Việt - Lào chỉ vài km.

Tháp Xốp Lợt được xây bằng gạch đất nung, liên kết bằng vôi vữa trộn cát, bốn mặt có cấu tạo giống nhau, đắp nhiều phù điêu, hoa văn. Chân tháp hình vuông, cạnh 4,5 mét, không có cửa; thân nhỏ dần về phần ngọn, tổng chiều cao gần 30 mét. Hiện, tháp có nhiều vết nứt, lỗ thủng, gạch bị bong tróc ở phần chân.

Theo cán bộ xã Mỹ Lý thông tin, từ trước tới nay, chưa thấy có tài liệu nghiên cứu nào về tháp. Trong dân gian truyền miệng thì tháp có từ thế kỷ XI. Thời đó vùng đất này còn có ngôi chùa với nhiều sư tăng truyền bá đạo Phật. Trước đây, tháp Xốp Lợt có rất nhiều tượng Phật bằng đồng được xếp xung quanh và giấu phía trong thân tháp. Đỉnh tháp còn có viên xá lợi màu xanh da trời, nhưng bị mất từ lúc nào không rõ. Sau nhiều biến cố, chùa bị sập, chỉ trơ trọi ngọn tháp.

Đến những năm 80 của thế kỷ XX, do lời đồn trong tháp có của quý nên kẻ xấu đã chọc thủng nhiều lỗ ở thân tháp để tìm kiếm. Nhiều tượng Phật bằng đồng từ vài chục cm trở lên nằm trong thân tháp bị lấy đi. Vài năm sau, người dân phát hiện một số tượng Phật bị bỏ lại quanh thân tháp, từ đó xuất hiện nhiều câu chuyện nhuốm màu bí ẩn như kẻ trộm tượng Phật gặp xui xẻo nên chủ động trả tượng Phật.

Ông Lương Văn Bảy - Chủ tịch UBND xã Mỹ Lý cho biết: “Một số tượng Phật do người dân thu gom, đã bàn giao lại cho chính quyền xã và bản bảo quản. Đây được xem là tài sản quý, sau này nếu tháp được trùng tu, những tượng này sẽ được trả về vị trí cũ”.

Vào mùng Một, ngày rằm và lễ tết, bà con dân tộc Thái ở bản Yên Hòa đều mang hương hoa, bánh trái tới gần tháp cầu bình an. Để tránh nguy hiểm cho người dân, UBND xã Mỹ Lý cũng đã dựng biển cảnh báo nguy cơ bảo tháp sập đổ.

Già làng Kha Văn Thảo, nhà ở cạnh ngôi tháp cổ nói: “Người dân bản Yên Hòa rất mong các cấp chính quyền sớm có phương án trùng tu, bảo tồn di tích này để trở thành điểm đến tâm linh của người dân và du khách phương xa”.

Đánh giá về giá trị công trình, ông Hồ Mạnh Hà - Phó trưởng phòng Quản lý Di sản văn hóa (Sở Văn hóa Thể thao Nghệ An) cho biết, tháp có kiến trúc độc đáo, độ tinh xảo cao. Nổi bật là hoa văn về Phật giáo như phù điêu về tượng Phật, hình hoa sen, cúc, voi, ngựa... được làm tỉ mẩn, dù vật liệu chỉ là vôi vữa. Ở Nghệ An không tháp nào có kiến trúc giống như tháp Xốp Lợt.

Cần sớm được tu bổ, tôn tạo khẩn cấp

Để kịp thời “cứu” ngôi tháp cổ, xét đề nghị của Sở Văn hóa và Thể thao tại Công văn số793/SVHTT/QLDSVH ngày 25/3/2024 về việc xin chủ trương và cấp kinh phí tu bổ, tôn tạo khẩn cấp Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh tháp Xốp Lợt, xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn, ngày 26/3, ông Bùi Đình Long, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An đã ký Quyết định số 2284/UBND-VX đồng ý chủ trương tu bổ, tôn tạo khẩn cấp công trình văn hóa này.

Cũng tại Quyết định này, UBND tỉnh Nghệ An giao Sở Văn hóa và Thể thao đề xuất nguồn vốn, gửi Sở Tài chính thẩm định, tham mưu báo cáo UBND tỉnh xem xét quyết định; UBND huyện Kỳ Sơn lập và trình cơ quan có thẩm quyền phương án tu bổ, tôn tạo khẩn cấp để thẩm định, phê duyệt và tổ chức thực hiện.

Ông Vi Văn Dũng - Bí thư Chi bộ bản Yên Hòa, xã Mỹ Lý phấn khởi nói: “Trùng tu lại ngôi tháp cổ là mong muốn của rất rất nhiều thế hệ của người dân trong bản. Khi nghe thông tin tháp cổ này sẽ được tu sửa, bà con trong bản chúng tôi ai cũng phấn khởi, mong rằng chủ trương này sớm được thực hiện”.