Sinh sôi hồn rừng

Một ngày trên vùng cao biên giới, anh Bh’ling Khôi (ở xã Tr’hy, huyện Tây Giang) dẫn chúng tôi đi tìm những cây “rượu trời” cách cửa khẩu chừng 5 km. Trên những thân cây đã treo sẵn chiếc can nhựa, nối với thân cây bằng một ống nứa. Nước từ thân cây nhỏ giọt theo máng xuống chai nhựa. Anh Khôi bảo rằng, đây là thức uống độc đáo của người Cơ Tu, là loại “rượu trời”.

Anh Khôi thông tin thêm, người Cơ Tu không chỉ có loại “rượu trời” này, mà còn có rượu tà vạc (đoác), adương (song mây) uống rất ngon và bổ. Nhưng “Thiên hạ đệ nhất tửu" ở Trường Sơn vẫn là rượu tr’đin, được khai thác từ cây tr’đin. Mùa Xuân, mùa Hè, người Cơ Tu uống rượu tà vạc, mùa Thu, mùa Đông sẽ uống rượu tr’đin. Các làng người Cơ Tu ở miền sơn cước Quảng Nam nơi nào cũng có cây tà vạc, nhưng cây tr’đin thì chỉ có ở Tây Giang, vùng sát biên giới Việt - Lào.

Rượu tr’đin không phải chưng cất từ men với gạo mà được chiết xuất từ những giọt nhựa quý của cây tr’đin. Trước tiên, bằng con mắt “nhà nghề”, người Cơ Tu, chỉ cần nhìn lên cây tr’đin là xác định được cây có trúng thời điểm đục thân ra nước hay không. 

Để có rượu tr’đin, người Cơ Tu lấy vỏ cây chuồn, loại cây này có hai loại: apăng và zuôn lột ra phơi khô và ngâm vào ống đựng nước tr’đin, dung dịch sẽ lên men. Rượu có vị thơm như sâm banh, hơi chát làm tê tê đầu lưỡi. Nước tr’đin dành cho trẻ con và phụ nữ uống thì không bỏ vào apăng để lên men, nước sẽ ngọt lịm và thơm ngon như hương vị đường thốt nốt.

Anh Khôi giải thích, cây tr’đin thường mọc ở những nơi ẩm ướt, nhất là những khu vực gần khe hoặc suối. Nước có màu trắng đục, vị ngọt như đường. Trung bình mỗi ngày, cây tr’đin to thường cho khoảng 5 - 10 lít/ ngày, đêm. Muốn lấy rượu tr’đin thì phải dùng dao, rựa đục vào thân cây. Tính từ ngọn xuống chừa lại 4 cuống lá già, tại cuống lá già thứ tư từ trên xuống, đục đối diện với cuống lá này sẽ thấy ở trong đọt trắng mềm là khả năng ra nước nhiều. Ngược lại, nếu đọt trong cứng vàng thì nước ít.

Người dân nơi đây thường dùng dao thật sắc xén phía trên ngọn, cố gắng làm sao cho vết cắt thật ngọt để ngọn cây không bị thối, cho ra nhiều rượu trong thời gian dài. Nếu cây lâu năm, không bị sâu, ngày đầu tiên có thể hứng được cả chục lít. Mỗi cây tr’đin trưởng thành cho rượu khoảng 3 đến 4 tháng mới hết. Sau đó người dân sẽ cho cây nghỉ. Lần sau muốn lấy tiếp phải dùng dao hớt ngắn đi một đoạn giúp cây cho rượu mới.

Rượu của trời, tình của làng

Anh Bh’ling Khôi thích thú kể rằng, người làng đi lấy rượu theo từng nhóm bạn thân nhau hoặc cả gia đình. Bởi vậy, việc lấy rượu còn thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó của người dân. Không chỉ thế, khách dưới xuôi lên, người Cơ Tu sẽ sẵn sàng mời uống rượu, nếu có thời gian thì khách còn được chủ mời cùng đi lên rừng lấy rượu.

Ở vùng biên giới Tây Giang, không chỉ riêng anh Khôi mà người dân Cơ Tu đều luôn tự hào về rượu tr’đin, vì đây là thứ "rượu trời" sạch tuyệt đối. Anh Bh’ling Đan khoe về đặc sản của làng mình: “Rượu tr’đin như là cái hồn của rừng núi, của người dân nơi đây. Từ già tới trẻ ai cũng thích uống. Đàn ông mê rượu, uống rượu này nhiều đến mấy cũng không say mà chỉ thêm khỏe thôi!”.

Rượu tr’đin có màu đục đục như nước đậu nành, sủi bọt và có mùi gần giống mùi của bia pha lẫn mùi men đặc trưng của rượu, khi uống vào thì không nóng rát như uống rượu mà mát rười rượi. Đó cũng là lý do phụ nữ ở Tây Giang không bao giờ ngăn cản chồng đi tìm “rượu trời” này. 

Thời gian qua, nhiều du khách lên bản làng Cơ Tu ở Tây Giang tham quan, trải nghiệm du lịch sinh thái, văn hóa cộng đồng rất thích thú khi được đồng bào mời thưởng thức rượu tr’đin. Nhiều người lần đầu được nếm thử “rượu trời” đã ví đây chính là “rượu sâm banh tr’đin” đặc biệt. Rượu tr’đin được nhiều du khách mua về làm quà cho gia đình, bè bạn và giới thiệu tới nhiều địa phương khác.

Để tạo ra loại rượu đặc sản này nhiều hơn nhằm phục vụ nhu cầu thưởng thức của du khách, một số thôn làng ở vùng Tây Giang đã nhân giống, mở rộng diện tích trồng cây tr’đin. Điển hình như tại thôn Arung (xã Bhalêê, huyện Tây Giang) có gia đình ông Ploong Cril (71 tuổi) trồng hàng trăm cây tr’đin để thu hoạch lấy rượu. Mỗi lít rượu tr’đin được ông Ploong Cril bán với giá từ 15.000 đồng -20.000 đồng.