Dịp cuối năm chúng tôi ngược gần 100 cây số đường đèo dốc về nơi được mệnh danh là thung lũng "mắt trời” (bản Thèn Pả, xã Sa Lông, huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên) - thủ phủ của đồng bào Xạ Phang. Thung lũng Thèn Pả những ngày này rộn rã tiếng nói cười, không khí trong bản tấp nập khi nhà nhà bắt tay vào trang hoàng nhà cửa, chuẩn bị mọi thứ đón mừng Xuân sang.

Đón Xuân năm nay, chị Thàn Chấn Hóa (bản Thèn Pả) đã tự tay may vá cho các con và chồng mỗi người một bộ trang phục dân tộc đẹp nhất. Con gái được mẹ may cho chiếc áo truyền thống với những hoa văn tinh xảo được thêu tỉ mỉ ở cổ và tay áo. Chồng và con trai được chị chuẩn bị những đôi giày thêu hoa bắt mắt để dành riêng đi chơi Tết…

Đôi bàn tay vừa thoăn thoắt mũi thêu, chị Hóa vừa cười chia sẻ: Ngày Tết ai cũng muốn khoác lên mình những bộ trang phục đẹp nhất, từ đôi giày thêu đến những bộ quần áo, tất cả đều do một tay phụ nữ trong gia đình kỳ công may vá, thêu thùa. Để có trang phục cho cả gia đình, phải mất mấy tháng liền mới hoàn thành đấy. Nhưng nhìn thấy chồng và các con diện đẹp trong những ngày Tết mình cảm thấy vui và vô cùng hạnh phúc…

Trong niềm vui Xuân mới, những bậc cao niên như ông Sần Lao Ngai hơn 90 tuổi, ở bản Thèn Pả lại không khỏi chạnh lòng khi nhớ lại những năm tháng với vô vàn khó khăn trong hành trình dài chọn lung lũng “mắt trời” là nơi định cư, lập bản.

Ông Ngai dựng dưng nhớ: Đó là những năm đầu thập niên 60 của thế kỷ trước, đồng bào Xạ Phang về định cư quanh chân núi đá vôi cằn cỗi. Trước tự nhiên khắc nghiệt song người Xạ Phang không chịu khuất phục. Bằng sự cần cù lòng quyết tâm, những đôi tay từng chai sần, rớm máu vì khai hoang đất làm ruộng lúa nước… tất cả dẫn lối để ý chí người Xạ Phang tìm ra cách trồng cây ngô ra nhiều bắp, cây lúa trổ bông sai hạt… Cứ thế rồi chăn nuôi, trồng trọt cũng thành, cái no, cái ấm dần dà đã ở lại với người Xạ Phang.

Đời này nối tiếp đời kia cách trồng ngô lai, lúa nương chất lượng cao; rồi nuôi ngựa, trâu, bò, gia cầm để mang ra phố huyện bán lấy tiền cho con ăn học. Nhiều năm bản Thèn Pả đã được đón tết trong ánh điện sáng bừng, có nước, có trường học mới nên mọi nhà ăn Tết cũng vui hơn.

Trước Tết nhà nào nhà ấy quét dọn nhà cửa cẩn thận, lương thực dồi dào đủ dùng cho mấy ngày Tết. Thường lệ trong năm, mỗi gia đình ở Thèn Pả đều nuôi một con lợn béo để cuối năm mổ đón Tết. Việc mổ lợn đón tết sẽ diễn ra vào khoảng tháng 10 dương lịch, bởi đồng bào Xạ Phang thường món thịt ướp muối, hun khói rồi treo lên hiên nhà để ăn dần. Đây cũng là một cách bảo quản thực phẩm độc đáo tạo ra hương vị rất riêng biệt của người Xạ Phang. Riêng chiếc đầu lợn và một chân trước, một chân sau để dành cho nghi thức cúng gia tiên ngày 30 Tết. Trong mâm cúng không thể thiếu bánh trôi, bánh chay; các loại hoa quả như cam, quýt, bưởi cùng các loại hoa quả khác tượng trưng cho ngũ hành: Kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Đó như một nét đặc trưng của dân tộc Xạ Phang và được duy trì từ đời này sang đời khác.

Anh Sần Seo Ngấn, Trưởng bản Thèn Pả chia sẻ: Theo phong tục, ngày mùng 1 Tết, người Xạ Phang dành riêng để tổ chức các lễ cúng và mừng tuổi những người trong gia đình. Từ ngày mùng 2 trở đi mọi người mới ra khỏi nhà đi chúc Tết, mừng tuổi bà con, bạn bè làng xóm. Trong không khí ngập tràn sắc xuân, họ gửi trao cho nhau những lời chúc tốt đẹp và cùng mong một năm mới nhiều may mắn. Trên bãi đất rộng, bằng phẳng giữa bản sẽ là nơi kết tụ mọi nam thanh nữ tú tham gia các trò chơi: đu gỗ quay, đánh tù lu…

Rời thung lũng Thèn Pả, tạm biệt bà con người Xạ Phang, hơi lạnh của chiều cuối Đông len dần vào từng làn áo; trên dãy núi điệp trùng bao quanh thung lũng, mây trắng và hơi sương đã phủ kín những mỏm núi... Không khí bình dị mà ấm áp ở thung lũng Thèn Pả, nhưng hơn hết tình cảm thân thiết, gần gũi của bà con nơi đây đã xua tan cái lạnh nhường chỗ cho hơi ấm của mùa Xuân…