Di tích bị xâm hại, xuống cấp

Thắng cảnh núi Phú Thọ (còn gọi là núi Đá, núi Thạch Sơn ở xã Nghĩa Phú, Tp. Quảng Ngãi) được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) công nhận là Di tích quốc gia vào năm 1993 là một trong những thắng cảnh nổi tiếng nằm ở phía Đông của tỉnh. Nơi đây có ngọn núi đá cao hơn 60 m so với mực nước biển, có nhiều khối đá Granit to xếp chồng lên nhau như thạch trận, xen lẫn với cây cổ thụ. Trên núi vẫn còn phế tích thành Bàn Cờ (văn hóa Chăm Pa) được xây dựng vào khoảng thế kỷ IX - X. Trên mặt thành có tháp Chăm. Tuy nhiên, đến nay Di tích này đã bị xâm lấn nghiêm trọng. Ngọn núi trở thành nghĩa địa với hàng chục ngôi mộ, xung quanh cây dại mọc um tùm. Các bia tự, vết tích thời xưa trên núi đã hư hỏng và có nguy cơ biến mất hoàn toàn.

Ông Trịnh Thế Dũng (66 tuổi) ở xã Nghĩa Phú từng mở quán bán nước cho du khách đến tham quan Di tích Núi Đá Phú Thọ cho biết, trước kia, ai cũng muốn đến thưởng ngoạn cảnh đẹp nơi đây. Từ trên ngọn núi, du khách có thể ngắm nhìn bao quát cả một vùng rộng lớn nơi sông hòa vào với biển. Nhưng 10 năm nay, Di tích bị bỏ hoang. Mồ mả chôn cất khắp nơi, không ai dám đến đây thưởng ngoạn nữa. Khu vực này đã trở thành khu nghĩa địa. Đất đai trong khu vực bảo vệ Di tích cũng đã bị chia năm, xẻ bảy để phân lô phục vụ việc mai táng người chết tại địa phương. Tình trạng này kéo dài nhiều năm, nhưng không được giải quyết triệt để.

Cùng với đó, quần thể di tích Chiến thắng Vạn Tường (xã Bình Hòa, huyện Bình Sơn) được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1982 nhưng nay cũng xuống cấp nghiêm trọng. Khung cảnh bên trong Di tích nhếch nhác, các hạng mục xuống cấp và chi chít những chữ viết bậy trên xác xe tăng tại điểm Di tích Chiến hào thép Lộc Tự.

Tương tự, tại Đình Lâm Sơn (thôn Phước Lâm, xã Hành Nhân, huyện Nghĩa Hành) là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Nơi đây có cây đa hơn 300 năm tuổi được công nhận cây Di sản Việt Nam năm 2014. Trải qua mưa nắng thời gian, ngôi đình hàng trăm năm tuổi đang xuống cấp trầm trọng.

Ngoài huyện Nghĩa Hành, các di tích nằm trên địa bàn các huyện khác cũng xảy ra tình trạng xâm hại, lấn chiếm, như: Điểm khởi nghĩa Ba Tơ, hay địa danh Trường Lũy tại thị trấn Trà Xuân và các xã Trà Phú, Trà Sơn, Trà Bình, Trà Tân, Trà Bùi (huyện Trà Bồng) bị người dân lấn chiếm trồng keo; Di tích vụ thảm sát Tân An (huyện Mộ Đức) bị lấn chiếm đào hồ nuôi tôm; Di tích thắng cảnh suối Huy Măng do phần lớn chưa có ranh giới rõ ràng nên bị người dân lấn đất… Thắng cảnh Ba Làng An (ở xã Bình Châu, huyện Bình Sơn) bị lấn chiếm để xây hàng quán nhiều năm vẫn chưa được xử lý.

Cần có giải pháp khẩn cấp bảo vệ di tích

Theo thống kê của Sở VHTT&DL tỉnh Quảng Ngãi, tính đến cuối năm 2022, toàn tỉnh có 255 di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh; trong đó có 1 di tích quốc gia đặc biệt, 32 di tích cấp quốc gia, 153 di tích cấp tỉnh, 69 di tích có quyết định bảo vệ và đăng ký bảo vệ. Tuy nhiên, hiện có khoảng 50/255 di tích bị lấn chiếm, xâm hại. Nhiều di tích đang xuống cấp nghiêm trọng, gây khó khăn cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di tích.

Nhiều năm qua, tỉnh Quảng Ngãi gặp khó khăn trong việc huy động kinh phí đầu tư cho công tác trùng tu, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích. Mặc dù số lượng di tích được xếp hạng lên tới hàng trăm nhưng kinh phí để hỗ trợ phục hồi, tu bổ thì… nhỏ giọt. Từ năm 2018 đến nay, mỗi năm, ngân sách cấp tỉnh chỉ bố trí được từ 1,5 - 3 tỷ đồng để thực hiện công tác trùng tu, tôn tạo, bảo quản định kỳ các di tích có nguy cơ xuống cấp và bị hủy hoại. Nguồn kinh phí này rất khiêm tốn so với nhu cầu triển khai công tác trùng tu, tôn tạo.

Trước thực trạng này, nhiều địa phương đã có báo cáo lên cấp trên để có phương án bảo vệ di tích. Ngày 14/1/2022, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã có Quyết định số 51/QĐ-UBND phê duyệt Đề án bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích  lịch sử - văn hóa, danh lam, thắng cảnh trên địa bàn tỉnh đến năm 2030.

“Vừa qua, Sở VHTT&DL đã tham mưu UBND tỉnh tổ chức đoàn đi khảo sát trực tiếp tại các di tích quan trọng như: Văn hóa Sa Huỳnh, Lý Sơn, Di tích quốc gia đặc biệt Cuộc khởi nghĩa Ba Tơ… để có kế hoạch tôn tạo, bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử trên địa bàn, qua đó lưu giữ nét văn hóa truyền thống quê hương Quảng Ngãi. Đồng thời có phương án bảo tồn, trùng tu, tôn tạo đối với di tích quốc gia Núi đá Phú Thọ và Cổ Lũy Cô Thôn”, ông Nguyễn Tiến Dũng, Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh Quảng Ngãi cho biết.