Đưa các giá trị văn hóa trở thành sản phẩm có giá trị kinh tế

Phát biểu khai mạc, Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam Trịnh Ngọc Chung khẳng định: Công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống các DTTS luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm bằng các chủ trương, quyết sách và cơ chế cụ thể. Nhiều lễ hội, phong tục, tập quán… được phục hồi và lan tỏa rộng rãi, cho thấy các chính sách đã phát huy hiệu quả khi đi vào cuộc sống.

Theo ông Trịnh Ngọc Chung, thời gian tới, nhiệm vụ trọng tâm là bảo tồn văn hóa gắn với phát triển du lịch; đưa các giá trị văn hóa của đồng bào trở thành sản phẩm có giá trị kinh tế, vừa nâng cao đời sống vừa lan tỏa bản sắc tới người dân và du khách.

Văn hóa luôn được xác định là nguồn lực quan trọngcho phát triển bền vững, góp phần xây dựng kinh tế, xóa đói giảm nghèo và nângcao chất lượng đời sống xã hội. Trong mọi giai đoạn, Đảng và Nhà nước ta luôn coi bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp bách vừa lâu dài, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ hiện nay. 

Việc kết hợp bảo tồn di sản văn hóa với phát triển du lịch đã được định hướng rõ trong nhiều chủ trương lớn, như Nghị quyết số 08-NQ/TW (2017) về phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn hay Dự án số 6 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Những chính sách này tạo hành lang quan trọng để các địa phương phục hồi, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời đưa văn hóa vào hoạt động du lịch, nhất là du lịch cộng đồng, tạo sinh kế và nâng cao đời sống người dân.

Nhiều mô hình du lịch cộng đồng (Homestay) ở các vùng DTTS như Bắc Hà, Sa Pa (Lào cai), Mộc Châu (Sơn La), Mai Châu (Phú Thọ), Kon Tum, Đắk Lắk..., vừa tạo sinh kế, vừa giúp bảo tồn tri thức bản địa, nghệ thuật dân gian, kiến trúc và phong tục tập quán của mỗi dân tộc.

Tuy nhiên, hiện nay vẫn đặt ra những thách thức trong việc giải quyết một cách hài hòa giữa bảo tồn và phát huy, giữa bảo tồn và phát triển, giữa 3 yếu tố kinh tế - văn hóa - môi trường, giữa bảo tồn văn hóa với ứng dụng khoa học công nghệ, mối quan hệ lợi ích giữa các bên liên quan với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa với phát triển du lịch...

Do đó cần phải có cái nhìn thấu đáo, toàn diện, cơ chế, thể chế, nguồn lực phù hợp mới có thể giải quyết một cách tốt nhất để hướng tới xây dựng một xã hội phát triển vững mạnh, hùng cường, thịnh vượng. 

Đánh thức chủ thể văn hoá

Trao đổi tại Hội thảo, PGs.Ts. Lâm Bá Nam - Chủ tịch Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam, nhấn mạnh: Mỗi tộc người đều sở hữu kho tàng tri thức phong phú, được tích lũy qua nhiều thế hệ, liên quan đến đời sống, sản xuất, ứng xử với môi trường. Đây là nguồn lực đặc biệt quý giá cần được trân trọng và khai thác đúng cách trong tiến trình phát triển bền vững.

Theo ông Lâm Bá Nam đã đến lúc cần “đánh thức” hệ giá trị văn hóa của từng tộc người. Bên cạnh chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, quan trọng hơn cả, muốn phát triển du lịch bền vững, văn hóa tộc người chính là hồn cốt.

Còn PGs.Ts. Nguyễn Duy Thiệu (Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam) cho rằng để cân bằng giữa bảo tồn và phát triển thì cần đặt nguyên tắc bảo tồn lên hàng đầu, không đánh đổi văn hóa vì lợi ích trước mắt. Việc phát huy giá trị văn hóa phải bảo đảm bền vững và mang lại lợi ích lâu dài cho cộng đồng.

Ông Nguyễn Duy Thiệu cũng đề xuất các giải pháp như: Xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững; kiểm soát quy mô du lịch; đầu tư vào du lịch cộng đồng có trách nhiệm; đào tạo kỹ năng cho người dân địa có thể tham gia kinh doanh du lịch và nâng cao chất lượng dịch vụ, đồng thời vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa; tăng cường ứng dụng công nghệ trong quản lý và quảng bá di sản...

Theo đại diện Cục Du lịch Việt Nam, sản phẩm du lịch văn hóa DTTS chủ yếu ở dạng khai thác tự phát, quy mô nhỏ, thiếu tính chuyên nghiệp. Nhiều vùng đồng bào DTTS có tiềm năng chưa được định vị thương hiệu rõ ràng, thiếu chiến lược truyền thông quốc gia và hệ thống nhận diện thương hiệu chung. 

Để đạt mục tiêu ngành du lịch văn hóa chiếm 20% trong tổng số 130 tỷ USD doanh thu từ khách du lịch vào năm 2030 và mở rộng thương hiệu quốc gia cho du lịch văn hóa, Việt Nam cần chú trọng phát triển thương hiệu du lịch văn hóa DTTS.