Giá trị di sản chưa được phát huy hiệu quả

BST di sản Hoàng tộc Chăm là nơi hội tụ đầy đủ các giá trị về lịch sử ra đời của vương triều Chăm xưa, về trang phục, trang sức, vương miện, vũ khí, đồ ngự dụng trong hoàng cung,… được các đời hậu duệ vua Chăm lưu giữ, trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ sau, trải qua hơn 400 năm.

Trước năm 1975, BST di sản văn hóa Hoàng tộc Chăm được cất giữ kín trong kho vì những lý do tâm linh, tín ngưỡng và phần quan trọng khác là an ninh, an toàn cho di sản và người bảo vệ di sản. Cho đến những năm 1991 - 1992 thì việc khảo sát, nghiên cứu và lập Hồ sơ khoa học Đền thờ vua Po Klaong Mânai và BST mới từng bước được tiến hành và hoàn thành trình Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng tại Quyết định số 43/VH/QĐ ngày 07/01/1993.

Sau khi được xếp hạng, nhận thức được việc phải bảo vệ lâu dài BST duy nhất của tổ tiên còn lại nên gia đình hậu duệ Hoàng tộc Chăm là bà Nguyễn Thị Thềm (1911 - 1995) đã đồng ý từng bước để Bảo tàng Bình Thuận thiết kế, trưng bày BST dưới dạng “Kho mở”. Tuy nhiên, do ngôi nhà của bà Thềm được xây dựng những năm đầu của thập niên 1960, không gian khá chật hẹp, tầng dưới để ở, tầng trên chia thành 2 phòng để trưng bày nên gia đình chỉ mở cửa phục vụ cho các đoàn nghiên cứu, đoàn chính khách là chính, chưa phục vụ rộng rãi cho du khách tham quan chiêm ngưỡng các hiện vật gốc.

Nhiều năm qua, chính quyền các cấp và các ngành chức năng cũng đã triển khai nhiều việc nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của BST di sản Hoàng tộc Chăm. Tuy nhiên, hiệu quả phát huy vẫn ở mức khiêm tốn, chưa tương xứng với giá trị của di sản. Chính vì vậy, cần có hướng tiếp cận mới để BST thực sự phát huy giá trị trong đời sống xã hội phát triển, đặc biệt là sự bùng phát về du lịch văn hóa.

Xây dựng mô hình “Kho mở” di sản

Thực hiện Dự án “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyề̀n thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, từ năm 2023 - 2024, Bảo tàng tỉnh Bình Thuận được giao triển khai thực hiện “Xây dựng mô hình kho mở BST di sản Hoàng tộc Chăm huyện Bắc Bình gắn với các hành trình du lịch di sản văn hóa Chăm tại địa phương”.

Qua thời gian khảo sát, thống kê, Bảo tàng tỉnh Bình Thuận đã phân loại BST di sản Hoàng tộc Chăm thành 8 sưu tập như sau: Sưu tập vương miện vua và hoàng hậu; Sưu tập vũ khí: Đao, kiếm; Sưu tập nhạc khí (Phèng la); Sưu tập đồ thờ tự (tín ngưỡng, tâm linh); Sưu tập vải (vải thổ cẩm và vải có nguồn gốc từ nước ngoài); Sưu tập gốm sứ; Sưu tập giấy: Sắc phong một số đời vua triều Nguyễn và một số loại tư liệu về đất đai, địa bạ, các văn bản hành chính sao chép bằng chữ Hán Nôm từ những sắc phong các đời vua nhà Nguyễn; Sưu tập gỗ: Rương đựng đồ hoàng tộc, mũ vệ binh.

Bố trí, trưng bày tại 2 phòng trên tầng 2 của ngôi nhà Hoàng tộc Chăm mà hiện nay gia đình bà Nguyễn Thị Thềm đang sinh sống. Phòng 1: Trưng bày những hiện vật quý có giá trị về nghệ thuật tôn giáo và kinh tế lớn, như vương miện vua, búi tóc hoàng hậu, bộ gươm đao, kiếm, Cit atuw (vật dụng đan bằng tre dùng để đựng trang phục hành lễ của tổ tiên), đồ sứ cổ và những đồ dùng trong hoàng cung xưa... Phòng 2: Trưng bày một số trang phục của vua chúa Chăm có niên đại từ thế kỷ XVII; các sắc phong của vua triều Nguyễn và văn tự bằng chữ Hán và chữ Chăm.

Mô hình kho mở BST di sản Hoàng tộc Chăm sau khi hoàn thành sẽ là điểm tham quan thú vị, đáp ứng nhu cầu tìm hiểu, nghiên cứu về một nền văn hóa lâu đời của đồng bào Chăm ở Bình Thuận. Đồng thời, thực hiện có hiệu quả mục tiêu mà Dự án 6, Chương trình MTQG 1719 đề ra.