Nỗ lực giữ nghề

Về làng Hà Văn Trên, xã Canh Thuận, huyện Vân Canh những ngày đầu tháng 5, chúng tôi có dịp được trò chuyện với một số nghệ nhân đang dành nhiều tâm huyết giữ nghề thổ cẩm truyền thống của cha ông. Thấy khách đến, bà Đinh Thị Bung (55 tuổi) đon đả mời vào nhà, giới thiệu nhiều mẫu mã thổ cẩm đẹp đang treo gần khung dệt. 

“Tấm áo thổ cẩm này bà dệt mất hơn hai tuần; chiếc váy bông phía dưới cũng hơn một tuần. Mỗi tháng, người nào giỏi nghề chỉ làm được đôi ba bộ như vậy, giá mỗi sản phẩm dao động từ 500.000 đồng đến 1,5 triệu đồng”, bà Bung nói.

Trước đây, trong những ngôi nhà của người Ba Na ở làng Hà Văn Trên không thể thiếu khung dệt vải. Ngoài thời gian làm nương rẫy, phụ nữ Ba Na lại gắn mình bên khung dệt để tạo ra những tấm vải thổ cẩm, những bộ áo váy với nhiều hoa văn độc đáo. Không chỉ đẹp về hình thức trang trí, mà trong mỗi sản phẩm dệt còn ẩn chứa sắc thái văn hóa, thể hiện tâm hồn phong phú của người Ba Na.

Đồng bào Ba Na sử dụng nguyên liệu chủ yếu là bông để kéo sợi, sau đó xử lý và pha màu phù hợp để dệt. Sản phẩm thổ cẩm thường có 3 màu chủ đạo, gồm đỏ, đen và trắng. Hiện nay, thị trường nguyên liệu của thổ cẩm ngày càng đa dạng, trong đó len sợi đa màu sắc cũng dễ dàng mua. Điều này giúp cho quá trình dệt thổ cẩm trở nên nhanh chóng và màu sắc sản phẩm ngày càng phong phú hơn. 

“Những thay đổi này không làm giảm đi giá trị truyền thống của nghề dệt thổ cẩm. Ngược lại, áp dụng nguyên liệu mới và kỹ thuật hiện đại giúp sản phẩm trở nên bắt mắt, hấp dẫn hơn. Bên cạnh việc dệt áo, váy, nhiều người còn làm ví, túi xách, đồ lưu niệm để phục vụ thị hiếu đa dạng của người dùng”, bà Bung chia sẻ.

Làng Hà Văn Trên hiện còn khoảng 70 hộ giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống Ba Na. Những sản phẩm do họ tạo ra không chỉ có giá trị về kinh tế, mà còn có ý nghĩa bảo tồn nét tinh hoa nghề truyền thống xa xưa của cha ông để lại.

Bà Đinh Thị Lên (62 tuổi), là người lớn tuổi nhất ở làng còn gắn bó với nghề thổ cẩm truyền thống chia sẻ: Ngoại và mẹ là người chỉ dạy nghề dệt thổ cẩm cho tôi từ khi 15 tuổi. Đến năm 20 tuổi, tôi tự tay đan, dệt hoàn chỉnh từng chiếc áo, chiếc chăn mặc, váy, khăn, khố… Tôi rất vui vì trong làng vẫn còn nhiều người biết dệt thổ cẩm, đặc biệt là lớp trẻ.

Còn tại xã Vĩnh Hiệp, huyện Vĩnh Thạnh, làng dệt thổ cẩm Hà Ri cũng đang từng bước hồi sinh gắn với phát triển du lịch, giúp nhiều lao động nông thôn cải thiện thu nhập. Có được điều này, ngoài sự nỗ lực bảo tồn nghề của các nghệ dân, người dân trong làng, còn là sự cố gắng đến từ các cấp chính quyền.

Bà Đinh Thị Choai, một trong những người có thâm niên ở làng Hà Ri cho biết: Kỹ thuật dệt thổ cẩm của người Ba Na cũng tương đối giống với một số dân tộc khác như Chăm, Hrê. Song về hoa văn, họa tiết trang trí, thì lại có nhiều nét khác biệt. 

Điểm khác biệt đó nằm ở chỗ, thổ cẩm của người Ba Na dùng nhiều họa tiết hoa văn hình học với các đường thẳng, đường cong, hình tam giác. Họa tiết thường là những nét hoa văn li ti chồng lên nhau tạo thành một dải phức hợp quanh một mẫu trang trí chính là ngôi sao tám cánh dệt trên nền trắng.

Bà Đinh Thị Đươi cho hay: Tùy vào mức độ hoa văn trên các bộ sản phẩm, và thời gian hoàn thành lâu hay nhanh mà giá bán các vật phẩm thổ cẩm cũng khác nhau. Váy thổ cẩm dành cho nữ thường có giá khoảng 3-4 triệu đồng mỗi bộ, áo nam đơn giản hơn thì có giá từ 500.000 đồng đến 1,5 triệu đồng mỗi cái.

Cũng theo bà Đươi, nếu đầu ra của sản phẩm tốt, thu nhập của người dân từ nghề dệt sẽ được cải thiện. Từ đó, nhiều người sẽ gắn bó với nghề hơn, làng nghề sẽ được hồi sinh mạnh mẽ.

“Tôi sẵn sàng "cầm tay chỉ việc" để những người trẻ trong thôn am hiểu về nghề. Từ đó, tạo ra đội ngũ kế thừa, cùng nhau đồng lòng vực dậy làng nghề cha ông để lại”, bà Đươi bày tỏ.

Tín hiệu vui cho nghề dệt truyền thống

Theo ông Tô Hiếu Trung, Chủ tịch UBND huyện Vĩnh Thạnh, huyện đang nỗ lực triển khai thu hút các dự án du lịch đến với địa phương, trong đó ưu tiên gắn với các làng nghề, các điểm sinh thái, nhất là thúc đẩy cải thiện thu nhập cho người lao động nông thôn. Dệt thổ cẩm Hà Ri vừa được UBND tỉnh Bình Định công nhận đạt chuẩn làng nghề theo quy định tại khoản 3, Điều 5 Nghị định số 52/2018-NĐ/CP của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn. 

"Đây là tín hiệu vui và là “luồng sinh khí” mới giúp nghề dệt thổ cẩm tại địa phương vượt qua khó khăn, thách thức, nắm bắt cơ hội để duy trì bền vững, phát huy tối đa giá trị, bản sắc vốn có. Song song với việc đề nghị công nhận làng nghề truyền thống, huyện cũng đã xây dựng, hoàn thiện Đề án bảo tồn và phát triển làng nghề này”, ông Trung thông tin.

Chia sẻ thêm về hướng phát triển của nghề dệt thổ cẩm của địa phương, ông Nguyễn Xuân Việt, Phó Chủ tịch UBND huyện Vân Canh cho hay: Thổ cẩm và nghề dệt thổ cẩm gắn bó với chúng tôi đã lâu đời, nên ai cũng muốn giữ gìn, phát huy. Chính quyền ủng hộ, hỗ trợ; người già nhiệt tình thuyết phục, dạy nghề, chỉ ra những cái hay, nét đẹp của thổ cẩm dân tộc mình, nhờ vậy nghề dệt còn nhiều người theo, thổ cẩm được dùng nhiều hơn một số nơi khác.

Nghề dệt thổ cẩm Hà Văn Trên đã được chứng nhận nhãn hiệu tập thể. Huyện cũng đã xây dựng Đề án bảo tồn và phát huy làng nghề truyền thống dệt thổ cẩm gắn với phát triển du lịch.

“Tuy chưa đem lại nguồn thu nhập lớn cho phụ nữ ở làng Hà Văn Trên, nhưng tình yêu văn hóa truyền thống của họ đang tạo ra sức lan tỏa đến thế hệ trẻ trong việc bảo tồn, gìn giữ nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc mình”, ông Việt nhấn mạnh.

Bà Huỳnh Thị Anh Thảo, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Định cho biết: Thực hiện Dự án 6 Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, thời gian qua Sở đã tổ chức các lớp đào tạo nghề dệt thổ cẩm, tạo cơ hội cho nhiều người trẻ tham gia, học hỏi và duy trì nghề truyền thống. Ngoài ra, Sở còn phối hợp với một số địa phương mở các câu lạc bộ dệt thổ cẩm và các nhà đa năng.

“Đây không chỉ là nơi cho các nghệ nhân và người làm nghề dệt thổ cẩm giao lưu, học hỏi kinh nghiệm mà còn là không gian để quảng bá, trưng bày và bán sản phẩm cho khách du lịch. Sở cũng đang hướng đến việc đẩy nhanh tiến độ kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể các đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh, trong đó có nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Ba Na”, bà Thảo thông tin.