Nghệ nhân ưu tú Hoàng Ngọc Sứu (xã Mường So, huyện Phong Thổ) dạy Đội văn nghệ bản Nà Củng múa nón.

Hơn 60 năm gắn bó với nghề làm đàn tính tẩu và truyền dạy cách sử dụng nhạc cụ này cũng là ngần ấy năm Nghệ nhân Nông Văn Nhay âm thầm bảo tồn vốn tinh hoa dân tộc Thái xã Mường So (huyện Phong Thổ). Mặc dù Nghệ nhân đã mất, nhưng tiếng đàn tính tẩu quyện trong điệu xòe, câu hát then đã trở thành không gian văn hóa phi vật thể không thể thiếu trong ngày hội, lễ tết của dân tộc Thái.

Vượt ra biên giới của tỉnh, làn điệu then, đàn tính của xã Mường So đã đến với Liên hoan Nghệ thuật hát then-đàn tính các dân tộc Tày-Nùng-Thái và được cả nước biết tới. Đến nay, những lớp học trò của Nghệ nhân Nông Văn Nhay là ông Nông Quốc Chấn (bản Phiêng Đanh, xã Mường So) vẫn đang tiếp tục làm đàn, dạy cho thế hệ trẻ cách đánh đàn, điều chỉnh âm điệu trầm bổng.

Tương tự, nhắc đến các điệu xòe rộn rã tại Lễ hội Kin Lẩu Khẩu Mẩu, Then Kin Pang, Nàng Han, phải nhắc đến Nghệ nhân Hoàng Ngọc Sứu. Bản Nà Củng, xã Mường So (huyện Phong Thổ) là “cái nôi” tưới tắm cho tâm hồn ông các làn điệu truyền thống. Hơn 40 năm truyền dạy các bài múa: xòe, nón, xoỏng, khăn cho Đội Văn nghệ bản cũng là bấy nhiêu năm ngọn lửa đam mê trong ông chưa từng nguội tắt. Hàng chục bài múa truyền thống được phục dựng của ông đã góp phần thúc đẩy phong trào văn nghệ trong khu vực các xã, bản lân cận. Ông Sứu còn dày công sưu tầm tục ngữ, thành ngữ, truyền thuyết của dân tộc Thái, góp phần bảo tồn, lưu giữ vốn quý cho thế hệ trẻ.

Ở huyện Sìn Hồ, ai cũng biết ông Tẩn Kim Phu (khu phố 6, thị trấn Sìn Hồ) là một trong những “cây cao bóng cả”. Để những câu chuyện cổ tích không thất truyền, ông sưu tầm, biên soạn thành 2 tập sách, góp phần đa dạng tủ sách văn hóa dân gian của tỉnh và được nhiều nhà trường giới thiệu đến học sinh. Ông Phu còn là người hiểu biết vốn chữ nôm Dao của dân tộc, dạy cho nhiều thế hệ biết loại chữ nôm Dao này sử dụng trong cuộc sống. Với vốn am hiểu phong tục tốt đẹp của dân tộc trong lễ cưới, lễ tang, ông Phu đã viết thành sách và được Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam, Hội Văn học Thiểu số các dân tộc Việt Nam in, xuất bản.

Có thể khẳng định, sự truyền dạy của các nghệ nhân dân gian đang là hình thức bảo tồn văn hóa hiệu quả. Do đó, mỗi nghệ nhân là một kho tàng văn hóa cần được xã hội tôn vinh và được các thế hệ trẻ tiếp thu, đón nhận, tiếp bước trong quá trình giữ gìn cội nguồn văn hóa dân tộc mình. Tuy nhiên, lớp nghệ nhân dân gian giàu vốn hiểu biết đang mỗi ngày một già cỗi, nhiều người lần lượt mất đi, là nỗi mất mát lớn của tỉnh như bà Vương Thị Mín (phường Đoàn Kết, thành phố Lai Châu), ông Nông Văn Nhay (huyện Phong Thổ)…

Thời gian qua, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lai Châu đã lập 10 bộ hồ sơ, trong đó có 7 bộ hồ sơ nghệ nhân đủ tiêu chuẩn đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Nghệ nhân Ưu tú. Theo đó, đã có 4 nghệ nhân được Chủ tịch nước phong tặng, truy tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú” gồm Nghệ nhân: Tẩn Kim Phu (huyện Sìn Hồ); Hoàng Ngọc Sứu, Nông Văn Nảo (huyện Phong Thổ); truy tặng Nghệ nhân Ưu tú cho ông Nông Văn Nhay (huyện Phong Thổ).

Tuy nhiên, công tác này cần tiếp tục được chú trọng để có chính sách đãi ngộ đối với các nghệ nhân. Bởi hiện nay, còn hàng trăm nghệ nhân ở các xã, bản, dù họ không có danh hiệu gì, nhưng vẫn miệt mài nghiên cứu, lưu truyền các giá trị văn hóa của dân tộc.

HẢI YẾN