Nét văn hóa Tây Bắc giữa đại ngàn Tây Nguyên.

Từ sau ngày nước nhà thống nhất, cùng với đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc, người dân từ các vùng Đồng bằng Bắc bộ và duyên hải miền Trung đã chọn Tây Nguyên làm quê hương thứ hai theo những làn sóng di cư, cả trong và ngoài kế hoạch. Họ đã “gánh cả tên xã, tên làng theo những cuộc di dân” (thơ Nguyễn Khoa Điềm), họ mang vào đất mới nền văn minh làng xã Đồng bằng Bắc bộ và văn hóa biển. Trên đất Tây Nguyên, nơi nào người dân từ các vùng miền trong nước về tụ cư tập trung thì nơi đó bản sắc văn hóa cố xứ hết sức đậm đà. Nó như những mạch nguồn âm ỉ trong dòng chảy đời sống hằng ngày của cư dân, cộng đồng. Mỗi khi có cơ hội thì dòng chảy ấy trào tuôn làm ấm thêm sắc màu quê mới. Nó thể hiện ở cách đặt tên làng, tên phố, bằng những bản “hương ước” kế thừa những mỹ tục, điều phải, lẽ hay từ quê cũ, làng xưa. Nó hiện hữu trong mỗi nét ăn, điều ở, lối sống, ứng xử và những biểu hiện hằng ngày. Những lời ca, điệu múa cổ truyền từ thưở ông bà vẫn được trao truyền, phát huy trong đời sống hôm nay…

Có nhiều khi lang thang trên những cung đường đèo dốc Đăk Nông, Gia Lai nồng hương đất bazan, tôi như thấy núi rừng sáng lên bởi những nét thổ cẩm đến từ miền Tây Bắc. Dáng những người con trai Mông với dao phát trên tay và chiếc kềnh (khèn bầu làm từ sáu ống trúc) ngang lưng. Dáng những người con gái Mông với chiếc ô hoa trên đầu và váy áo rực lên những gam màu sặc sỡ, lấp lánh vô vàn bạc trắng, kim sa. Có nhiều khi dưới một triền thung lũng ngập tràn nắng gió bên dòng K’rông Ana (Đăk Lăk) hay dòng Đăk Bla (Kon Tum), bỗng nghe điệu hát lượn slương cất lên giữa nương ngô xanh lá và thấp thoáng bóng áo bông nhuộn chàm của những cô gái Tày đến từ cực Bắc Lạng Sơn. Có nhiều khi giữa phiên chợ Tùng Nghĩa của miền sơn nguyên Lâm Đồng chợt bắt gặp những nhóm trai gái Thái ríu ran trò chuyện bằng ngôn ngữ của dân tộc mình dù cha ông họ từ Cao-Bắc-Lạng đến đây lập cư từ hàng chục năm trước…

Trong bữa liên hoan đoàn kết các buôn làng hôm nay, ngoài những món ăn truyền thống của người Kinh, những món xôi ống, thịt nướng, canh da trâu nấu với cà đắng, rau rừng và những chóe rượu cần thơm nức hương đại ngàn Tây Nguyên, đã có thêm những món ăn từ núi rừng biên cương phía Bắc như thắng cố, cơm lam, chẩm chéo chấm với cá nướng và các loại rượu Sán Lùng, Mẫu Sơn, Bắc Hà hay rượu Cốc Ngù chôn trong hang đá…

Thào Hùng Khải, một cựu chiến binh người dân tộc Mông, đã dẫn người dân từ quê hương Nguyên Bình (Cao Bằng) của mình vào lập bản ở xã Lộc Thành (Bảo Lâm, Lâm Đồng) hơn hai mươi năm trước. Anh trở thành thủ lĩnh của bản Mông, xét trên nhiều nghĩa, trong đó có ý thức bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc. Ở bản của Khải, đồng bào vẫn sử dụng trang phục truyền thống, con gái vẫn biết hát dân ca và con trai vẫn thổi khèn lá, khèn bầu. Khải đã mời tôi về với bản anh và tham gia trò chơi ném pao trong lễ hội Gầu Tào giữa miền quê mới.

Những em bé người Mông trong lớp học trên quê mới Tây Nguyên.

Tôi cũng từng thưởng thức các nghệ nhân Câu lạc bộ hát Then, đàn Tính của đồng bào Thái, Tày, Nùng từ phía Bắc di cư đến xã Phi Tô (Lâm Hà, Lâm Đồng) biểu diễn. Ở các xã Nam Dông, Đăk D’rong (Cư Yút, Đăk Nông) cũng có đến bốn Câu lạc bộ hát Then, đàn Tính và gặt hái nhiều giải cao trong các liên hoan. Tôi cũng đã gặp bà Bạc Thị Hiến, người phụ nữ thường đánh trống trong các lễ hội ở bản Thái thuộc thị trấn Liên Nghĩa (Đức Trọng, Lâm Đồng). Bà Hiến chính là người đã tham gia thành lập “Câu lạc bộ bản sắc văn hóa Thái” trên quê mới để những người đồng tộc cùng nhau sinh hoạt, trò chuyện bằng tiếng mẹ đẻ, cùng múa quạt, hát then, gảy đàn tính tẩu cho đỡ nỗi nhớ mong quê cũ. Bà Hiến nói: “Những người lớn tuổi dạy con cháu gìn giữ văn hóa Thái không chỉ trong các lễ hội truyền thống mà bằng chính những sinh hoạt hằng ngày, bằng cử chỉ giao tiếp, lời nói, miếng ăn…”.

Khi đã nhận thức đó là những vốn quý, trong nhiều năm qua, chính quyền và ngành Văn hóa các địa phương đã thực thi rất nhiều chương trình nhằm phát huy bản sắc văn hóa các vùng miền trên đất Tây Nguyên. Chính cách làm đó đã tạo nên một không gian văn hóa đa dạng…

Rằm tháng Giêng vừa rồi, đồng bào dân tộc Thái ở huyện Đức Trọng (Lâm Đồng) đã thể hiện một chương trình nghệ thuật đậm sắc màu Tây Bắc trong lễ hội Xòe Chiêng bên dòng thác Pon Gour. Cũng cộng đồng này lại tổ chức lễ hội Xên Mường mừng mùa hoa ban vào trung tuần tháng Hai âm lịch. Các lễ hội của đồng bào Thái ở huyện Đức Trọng đã thu hút đồng bào các dân tộc anh em khắp tỉnh và du khách mọi miền cùng về tham dự, thưởng lãm.

Cũng dịp đầu năm mới vừa rồi, tại huyện K’rông Năng (Đăk Lăk), những người anh em dân tộc Kinh và đồng bào dân tộc địa phương ở Tây Nguyên lại được hòa mình trong dòng chảy cảm xúc, thưởng thức ẩm thực cùng Lễ hội văn hóa dân gian Việt Bắc. Trên đất cao nguyên này, những lễ hội văn hóa của mỗi tộc người đã trở thành ngày hội chung của cả cộng đồng và ngày hội văn hóa chung đều có sự góp mặt những nét độc đáo riêng của các tộc người, các vùng miền anh em.

Cái đẹp của văn hóa đã tạo nên sự xích lại gần nhau của các cộng đồng cư dân. Phát huy bản sắc các vùng miền, các tộc người đã tạo nên những sinh khí, những cố kết, những nền tảng nhân văn vững bền trên quê hương mới. Nét độc đáo của mỗi tộc người, mỗi vùng miền như những dòng suối nhỏ mát lành hòa vào dòng chảy văn hóa đại trường giang Tây Nguyên. Việc khơi thông những mạch nguồn bản sắc trong quá trình giao lưu, tiếp biến, giao thoa văn hóa các dân tộc cùng chung sống trên vùng đất Tây Nguyên là điều vô cùng ý nghĩa và cần thiết.

UÔNG THÁI BIỂU