Năm 1969, ông Mark đến Việt Nam làm tình nguyện viên. Khi đó ông là bác sĩ y khoa, đồng thời cũng là người chứng kiến cuộc chiến tranh khốc liệt của Mỹ tại Việt Nam. Vào thời điểm đó, Mark là một trong số ít các bác sĩ người Mỹ tình nguyện tham gia chữa bệnh cho những người DTTS của Việt Nam tại miền Trung. Từ đó, bác sĩ Mark bén duyên với văn hóa truyền thống các dân tộc Việt Nam và bắt đầu nghiên cứu, ghi chép, sưu tập cổ vật văn hóa các dân tộc.

Mark Rapoport giới thiệu chiếc gùi mây của người Ê-đê, một trong những đồ vật ông thích nhất trong bộ sưu tập của mình.

Năm 2001, lần thứ 2 quay lại Việt Nam, ông và gia đình quyết định gắn bó lâu dài ở Việt Nam. Hiện tại, Phòng trưng bày của Mark Rapoport có hơn 1.000 cổ vật của người DTTS ở miền núi phía Bắc và hàng trăm vật dụng của các dân tộc Tây Nguyên. Với Mark, mỗi cổ vật ẩn chứa nhiều câu chuyện thú vị và chiều sâu văn hóa của mỗi dân tộc.

Mark kể, năm 2001, gia đình ông muốn thay đổi môi trường sống và đã cùng bỏ phiếu chọn quốc gia điểm đến mới. Ngẫu nhiên, cả nhà đồng thuận chọn Hà Nội, Việt Nam. Vợ và các con ông đều yêu thích thành phố này bởi con người thân thiện, người dân niềm nở và nhân đạo.

Trong gia sản của Mark có hơn 1.000 cổ vật của người DTTS ở miền núi phía Bắc và hàng trăm vật dụng của các dân tộc Tây Nguyên. Căn nhà ông ở nhiều cổ vật nhiều hơn cả các vật dụng hằng ngày. Ông đã hợp tác với cộng sự người Việt để mở phòng trưng bày cổ vật có tên 54traditions tại địa chỉ 33 Hàng Bún (Hà Nội).

Năm 2002, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam đã giới thiệu một triển lãm với 230 đồ vật do Mark sưu tầm, trong đó có nhiều cổ vật của nhóm cư trú ở miền núi phía Bắc và khu vực Tây Nguyên. Ông Mark đã dành tặng 200 cổ vật cho Bảo tàng Dân tộc học và tổ chức triển lãm về “Nghệ thuật Shaman của Việt Nam” tại Hoa Kỳ, Nhật Bản và nhiều quốc gia khác.

Phòng trưng bày tại Bảo tàng Dân tộc học là địa chỉ duy nhất tại Việt Nam tập trung vào các cổ vật, đồ chế tác và nghệ thuật của 53 DTTS. Đó là những đồ vật được làm từ bàn tay của người dân qua nhiều thăng trầm của lịch sử nó vẫn giữ được nét độc đáo. Từ các thông tin, tài liệu thu thập được, ông Mark đã làm thành các box thông tin sau mỗi cổ vật để người xem có thể hiểu về nguồn gốc, câu chuyện của cổ vật trong đời sống cộng đồng.

Khoe với chúng tôi bộ trang phục của thầy cúng đã nhuốm màu thời gian, Mark đánh giá, những nghi lễ thờ cúng được lưu truyền hàng trăm năm qua các thế hệ là một phần bản sắc dân tộc không hề bị pha trộn hay đồng hóa trước những đổi thay của lịch sử. “Mỗi một cổ vật đều có câu chuyện của riêng nó và có yếu tố giáo dục bên trong mà càng tìm hiểu càng khám phá thì càng có những chất liệu hay”, nhà sưu tập chia sẻ.

Mark thường xuyên tổ chức những buổi nói chuyện giao lưu với nhóm người nước ngoài đang sống tại Việt Nam về các chủ đề văn hóa các DTTS. Du khách nào thích du lịch bản địa sẽ được ông và cộng sự tư vấn thông tin cụ thể, giúp họ đến tận nơi tìm kiếm khám phá cho riêng mình.

Năm 2018, Mark cùng với Robert, Alison, Jane Hughes xuất bản một cuốn sách với tên gọi “101 lý do đáng sống ở Hà Nội” phát miễn phí cho du khách quốc tế. Ông cũng từng làm biên tập viên cho ấn phẩm Một cửa sổ nhìn ra thế giới của Việt Nam.

BÍCH VÂN