Bản Sì Thâu Chải hôm chúng tôi vào thăm vắng hoe người. Đi một vòng xung quanh bản chỉ thấy vài hộ có người già và trẻ em ở nhà. Em Hù Cố Chối, người Si La, cán bộ văn hóa xã Can Hồ đi cùng đoàn xuống bản giải thích: “Thời điểm này đang là mùa măng nên bà con lên rừng hái măng đến tối mới về. Người Si La chịu khó lao động lắm! Nếu các anh chị vào bản mà không báo trước thì khó gặp đấy, vì ban ngày bà con đều đi rừng, đi nương cả”.

Đội văn nghệ bản Sì Thâu Chải gìn giữ nhiều làn điệu dân ca truyền thống.

Tuy nhiên, nhân vật chúng tôi “quan tâm” nhất là ông Trưởng bản Hù Chà Hù thì may sao lại có ở nhà. Ông Hù vừa đi kiểm tra lại đường ống dẫn nước bị vỡ sau trận mưa đêm trước, khiến hơn một nửa số hộ trong bản bị mất nước. Nói về cuộc sống của người Si La hôm nay, Trưởng bản Hù thừa nhận, so với thời điểm ở bản cũ bên kia sông Đà (từ năm 2013 về trước), cuộc sống của người Si La đã đổi thay nhiều lắm.

Ông Hù bảo, bản Sì Thâu Chải bây giờ đã có đường cho xe ô tô vào tận ngõ. Trường học, trạm y tế, nhà văn hóa, Trụ sở UBND xã đều nằm sát bên “hông”. Mỗi khi có họp hành, trưởng bản chỉ đi bộ 5 phút là tới trụ sở xã. Không như thời còn ở bản cũ, mỗi khi ra xã họp, ông phải đi bè, mảng qua sông rồi cuốc bộ mất vài tiếng đồng hồ mới tới xã.

Đường vào bản Seo Hai rộng rãi, khang trang, sạch đẹp.

Bản Sì Thâu Chải hiện có 75 hộ dân với 292 nhân khẩu, trong đó người Si La 67 hộ, 219 nhân khẩu. So với thời điểm ở bản cũ thì số khẩu dân tộc Si La không tăng lên, thậm chí còn giảm đi 13 người (năm 2013, bản cũ có 234 khẩu). Lý giải về sự tụt giảm nhân khẩu trong bản, Trưởng bản Hù Chà Hù giải thích: “Một số con em người Si La trong bản đi học ngành, hoặc đi làm ăn ở xa, lập gia đình nơi khác nên đã chuyển khẩu ra khỏi xã. Vài năm trở lại đây, người Si La được Đảng và Nhà nước khuyến khích đẻ thêm con để tăng dân số, nhưng các gia đình trẻ không thích đẻ nhiều đâu. Mỗi nhà chỉ sinh 2 đứa thôi!”.

Nói về vấn đề bảo tồn bản sắc văn hóa Si La, Bí thư Đảng ủy xã Can Hồ-Đặng Thế Hùng giải thích, nếu tính mốc thời gian từ khoảng 15 năm trở về trước thì đúng là chính quyền xã Can Hồ đã rất lo lắng khi tộc người này ngày càng bị suy kiệt giống nòi, bản sắc văn hóa bị mai một. Trước kia, người Si La chỉ có khoảng trên 500 nhân khẩu, cư trú ở địa bàn bên kia sông Đà, đi lại khó khăn nên hầu như bà con bị tách biệt với thế giới bên ngoài. Tình trạng hôn nhân cận huyết thống, thiếu đói lương thực, ốm đau, bệnh tật… dẫn tới nhiều hệ lụy đáng buồn. Lo ngại nhất là tình trạng suy thoái nòi giống và mai một bản sắc văn hóa.

Tuy nhiên, từ khi có dự án “Hỗ trợ phát triển dân tộc Si La-giai đoạn 2005-2010” của Chính phủ và Dự án Di dân tái định cư Thủy điện Lai Châu ở xã Can Hồ (năm 2013), hơn 500 nhân khẩu Si La ở hai bản Seo Hai và Sì Thâu Chải được Nhà nước hỗ trợ di chuyển đến nơi ở mới thì việc bảo tồn bản sắc văn hóa đã được chính quyền và người dân lưu tâm.

Hiện nay, đồng bào Si La vẫn giao tiếp hằng ngày bằng tiếng mẹ đẻ. Mỗi năm hai lần, tại nhà trưởng họ, con cháu người Si La tập hợp lại để tổ chức Tết năm mới và cúng cơm mới với các lễ vật dâng cúng được mang về từ sông suối, núi rừng. Ngoài ra, đồng bào Si La vẫn bảo tồn các nghi lễ cúng tổ tiên tại bếp thiêng; cúng hồn lúa với các nghi thức đưa rước hồn lúa từ nương về bản, về nhà rồi cất trên bồ thóc. Nghi lễ này 7 năm mới diễn ra một lần.

Bản Seo Hai và Sì Thâu Chải hôm nay đều có đội văn nghệ của bản với 20 thành viên tham gia. Đội văn nghệ bản Seo Hai do nghệ nhân Hù Cố Xuân đứng ra truyền dạy các làn điệu dân ca, dân vũ Si La. Còn đội văn nghệ bản Sì Thâu Chải do 2 em Hù Cố Chối và Pờ Cố Dừn, Chi Hội trưởng Phụ nữ đứng ra dạy múa, hát. Nhiều năm nay, đội văn nghệ của hai bản Si La đã giành được nhiều giải cao trong các hội thi, hội diễn văn nghệ quần chúng do Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch hoặc tỉnh Lai Châu tổ chức.

Năm 2015, đồng bào Si La ở bản Seo Hai đã được Ban Quản lý Làng Văn hóa-Du lịch các dân tộc Việt Nam mời về Hà Nội để tái hiện một số nghi lễ trong đám cưới, lễ cúng bản và giới thiệu các làn điệu dân ca, dân vũ. Điều đặc biệt là mấy năm nay, người Si La đã có thêm nhiều bộ trang phục dân tộc rất đẹp do chính bàn tay chị Pờ Hồng Vân (nguyên là Đại biểu Quốc hội khóa XIII) thiết kế, bảo tồn. Chị Pờ Hồng Vân là người con ưu tú của bản Seo Hai, hiện là Phó Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Mường Tè.

NGỌC ÁNH