Bài học đầu đời cho con trẻ

Đồng bào Thái ở Tây Bắc rất chú trọng đến việc sáng tác những câu hát ru phù hợp với từng lứa tuổi của trẻ để gieo vào tâm hồn con trẻ những bài học đầu đời. Vì thế, những lời hát ru đi vào tâm hồn con trẻ một cách tự nhiên như mạch nguồn của dòng nước mát trên đại ngàn chảy về, mang nước cho những cánh đồng.

Khi trẻ mới sinh, thời gian đầu thóp của trẻ còn rõ, người Thái có lời ru Quán há phú sáư kamon (Lời hà hơi vào thóp), người mẹ thường vừa hà hơi vào thóp con vừa hát.

Khi trẻ bú mẹ bị sặc, người mẹ cầm tai rung nhè nhẹ để trẻ trở lại bình thường, rồi hát cho con yêu những lời ru rất đỗi yêu thương: “Con yêu của mẹ/Uống chớ sặc/Ăn chớ mắc/Uống cho xuôi”. Những kinh nghiệm về nuôi con cũng dễ dàng đi vào lời ru một cách tự nhiên, ngọt ngào

 Qua những lời ru ngọt ngào, ấm áp, trẻ đã nhận được tình thương từ các thành viên trog gia đình : “Ru hờ thương ru hờ/Ngủ ngon bé ngủ ơ ngủ/Mẹ đi nương chưa về.../Em ta ngủ nôi May/Bà ngoại cào cỏ mía/Ngủ đi thương giấc dài - dài”. “Ru hời thường ru hỡi …/Lớn theo cô đi nương/Lớn theo bố làm ruộng/Lớn theo mẹ xuống ruộng lấy bông/Ru hời thường ru hỡi... ”.

Bằng tình yêu thương của mình khi gội đầu cho bé, những người phụ nữ  cũng có những bài hát hết sức độc đáo để dạy con trẻ biết ăn ở sạch sẽ ngay từ khi còn nhỏ: “Gội ngửa ngửa-gội ngả ngả/Gội sạch ve bám đầu đầu.../Phủi sạch bọ gà bám mông mông.../Mượt mà như búp non non/Mập mạp lớn khoẻ nhanh nhanh”.

Gắn với phong tục, tập quán cổ truyền

Đồng bào Thái có tục gội đầu vào mỗi độ Xuân về. Phong tục gội đầu, chải đầu đã trở thành một nghi thức thiêng liêng, mang nhiều ý nghĩa giáo dục. Trong lời hát ru khi đứa trẻ còn nhỏ, người Thái truyền dạy cho đứa trẻ cách chải tóc làm sao để rũ bỏ mọi bụi bặm trên đầu giống như việc dạy bé tránh các thói hư, tậ xấu trong cuộc sống: “Chải chải - bảo bảo/Tóc bạc đầu chớ lười/Vào bản chớ trộm dưa.. ”. Hay có lời ru chải đầu dạy những đức tính tốt cho trẻ như: chăm làm, biết chủ động trong công việc, không trông chờ ỉ lại vào người khác: “Chải chải - bảo bảo/Tóc bạc đầu chớ lười/Đến bản đừng đùa chó/Muốn ăn cá đi xúc/Muốn ăn nhộng tằm trồng dâu...”.Đó là những triết lý giáo dục mà người Thái Tây Bắc gửi gắm qua những khúc hát ru, dành cho con trẻ.

Trong mỗi bài hát ru ẩn chứa biết bao điều về đời sống, văn hóa và phẩm chất con người. Ru trẻ nhưng thực chất là truyền vào tâm hồn đứa trẻ những điều tốt đẹp để khi lớn lên, chúng sẽ sống thuận với thiên nhiên, con người và bản làng. Đó là những ước mơ về sự no ấm, sung túc và hạnh phúc khi mang thai đứa trẻ và khi đứa trẻ chào đời: “Ngủ đêm mơ thấy sao/Đêm ngủ mơ đeo nén bạc vào sườn/Mơ mẹ đeo vòng bạc vào tay”.

Khi trẻ lớn hơn, sự tiếp xúc với tự nhiên, xã hội của trẻ càng nhiều, theo đó, người mẹ lại nâng nội dung truyền dạy cho trẻ lên tầm cao hơn. Đó là những bài hát ru nhắc nhở về mối quan hệ máu mủ ruột già với gia đình, làng bản hay giáo dục đức tính biết kính trên nhường dưới cho trẻ: “Chiều tối không có gì ăn/Mổ gà nhỏ teo teo ăn thôi/Đoạn này phần ông/Đoạn này phần bà/Đây phần bố/Đây phần mẹ/Đây phần anh/Đây phần chị..”.

Những câu hát ru với câu từ mộc mạc, hình ảnh thân thuộc, giản dị đã hình thành trong trẻ những đức tính quý báu từ kỹ năng sống, nghị lực sống đến việc biết ơn những người thân trong gia đình, những người đã nuôi dưỡng, che chở cho chúng. Những câu hát ru chính là cầu nối tốt nhất để đưa trẻ đến những giá trị truyền thống tốt đẹp từ bao đời nay của đồng bào Thái vùng Tây Bắc.