Gắn kết cộng đồng

Lễ hội Tâm N’Găp Bon hay còn gọi là Lễ hội Sum họp cộng đồng được đồng bào M'nông tổ chức vào đầu Xuân khi mùa màng đã thu hoạch xong, lúa đầy trong kho, bắp kín trong bồ. Lúc này, nhiều bon làng M'nông lại quy tụ để tổ chức lễ hội Sum họp cộng đồng nhằm cầu mong các vị thần linh ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cây cối tốt tươi, cuộc sống ấm no, con cháu khỏe mạnh hạnh phúc, cùng chung sức xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp.

Trước lễ hội khoảng 2 tháng, già làng của các bon sẽ họp lại, thống nhất địa điểm, quy mô tổ chức lễ. Đến dự lễ, mỗi bon làng đều mang theo các sản vật tự chăn nuôi, sản xuất làm ra như: Trâu, dê, lợn, gà, lúa gạo, rượu cần… và bon chủ nhà cũng phải chuẩn bị tương tự như vậy để đãi khách.

Theo già làng Điểu Ma Rin, dân tộc M'nông ở bon N’Jrang Lu, xã Đắk N’Drung, huyện Đắk Song cho biết, trước ngày lễ một tuần, 1 cây nêu lớn sẽ được dựng lên, để thông tin và mời gọi các thần linh biết mà về dự lễ với bon làng. Phần ngọn trên cây nêu được trang trí nhiều hoa văn, hình chim, nai kết bằng tre nứa, được tô vẽ khéo léo, tinh xảo. Thân cây nêu trang trí hoa văn với màu chủ đạo là đen, đỏ và trắng. Ở giữa thân cây nêu là một mâm tre hình vuông bày biện các lễ vật cúng thần như thịt, cơm, bầu rượu cần.

Bên cạnh cây nêu lớn còn dựng một cây nêu thấp hơn bằng cây gòn gai, đầu cây được gọt thành hình mỏ con chim đại bàng với ý nghĩa thông tin cho tổ tiên biết để về dự lễ. Ngay trước hai cây nêu là một hàng rào nhỏ tượng trưng cho ranh giới giữa con người trần tục và thần linh. Quanh hai cây nêu dựng thêm hai nhà dài bằng tre lợp lá, là nơi để mọi người giao lưu, nghỉ ngơi khi đã chu đáo và thành kính chuẩn bị xong mọi thứ.

Mở đầu lễ, các giàn chiêng thi nhau tấu lên những bài chiêng chào đón khách, nam thanh nữ tú nắm tay nhau ca hát, nhảy múa vòng tròn quanh cây nêu. Đây cũng là lúc già làng tiến hành nghi thức cúng tế thần linh chứng giám, giúp cho bon làng làm ăn phát đạt, dân làng gắn bó.

Sau khi làm lễ tế thần, thịt trâu, gà, dê… được chế biến tại chỗ để mời khách, một phần được chia ra cho mọi người trong bon mang về và người không đi dự cũng có phần. Cứ thế mọi người vừa thưởng thức món ăn, rượu cần, vừa giao lưu sinh hoạt, hát dân ca, dân vũ, hát đối đáp, các nghệ nhân hát kể Ot’rông (dân ca truyền thống của người M'nông) quanh đống lửa bập bùng kéo dài mãi tận đêm khuya.

Ngày hôm sau, mọi người tiếp tục tổ chức các trò chơi dân gian như bắn nỏ, nhảy bảo bố, đẩy gậy, đi cà kheo, kéo co... tạo không khí vui tươi, phấn khởi, thu hút đông đảo người dân đến xem. Đây là dịp để các dân tộc trong tỉnh trao đổi, học tập lẫn nhau về cách bảo tồn các môn thể thao dân tộc.

Phát huy bản sắc của lễ hội

Thời gian qua, tỉnh Đắk Nông chú trọng thực hiện Dự án 6 "Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030. Theo đó, hơn 40 lễ hội truyền thống của các DTTS trên địa bàn tỉnh Đắk Nông được khôi phục, phục dựng, trong đó có lễ hội Tâm N’Găp Bon của dân tộc M'nông.

Cụ thể, mới đây, tại “Ngày hội văn hóa, thể thao các dân tộc” huyện Đắk Song lần thứ III năm 2024 diễn ra tại Quảng trường huyện Đắk Song, nghi lễ sum họp cộng đồng đồng bào M'nông đã phục dựng để người dân địa phương và du khách gần xa được tham dự, tìm hiểu và trải nghiệm văn hóa M'nông. Để lễ hội được tổ chức theo đúng nghi thức truyền thống, đồng bào M'nông đã cùng nhau dựng cây nêu lớn để thông tin và mời gọi các thần linh, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Lễ vật dâng lên các vị thần được bà con khéo léo chuẩn bị gồm cơm lam, thịt nướng, rượu cần... đều là những sản vật gắn bó gần gũi với đời sống người M'nông.

Trong ngày hội, đội chiêng gồm các nghệ nhân diễn tấu những bài chiêng chào đón khách. Các nam thanh nữ tú nắm tay ca hát, nhảy múa vòng tròn quanh cây nêu. Sau đó, già làng bước lên và bắt đầu thực hiện nghi lễ cúng thần linh, cầu mong các vị thần phù hộ để mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, mạnh khỏe để cùng nhau chung sức xây dựng quê hương đất nước. Sau nghi lễ cúng tế, già làng bắt đầu khai ché rượu cần để chúc mừng ngày hội.

Song song với việc phục dựng các lễ hội truyền thống của đồng bào DTTS, tỉnh Đăk Nông đã phê duyệt Đề án phát triển các sản phẩm du lịch, xây dựng mô hình du lịch cộng đồng gắn với Công viên địa chất núi lửa Krông Nô nhằm khai thác, phát huy tiềm năng du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng. HĐND tỉnh Đắk Nông cũng đã ban hành Nghị quyết 25/2023/NQ-HĐND thay thế Nghị quyết 06/2018/NQ-HĐND về chính sách khuyến khích, hỗ trợ đầu tư vào tỉnh Đắk Nông, trong đó có Dự án hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng.

Trong đó, quy hoạch đầu xây dựng điểm đến du lịch tiêu biểu vùng đồng bào DTTS tại 2 điểm là bon N'Jriêng, xã Đắk Nia, TP. Gia Nghĩa của dân tộc Mạ và buôn Buôr, xã Tâm Thắng, huyện Cư Jút của dân tộc Ê Đê. Tỉnh Đắk Nông đầu tư bảo tồn làng, bản truyền thống tiêu biểu của các DTTS tại 2 bon Pi Nao, xã Nhân Đạo, huyện Đắk R'lấp và bon N'drung Lu, xã Đắk N'Drung, huyện Đắk Song (2 bon của người Mnông) trở thành bon văn hóa tiêu biểu để đón khách du lịch.