Cộng đồng người Raglay sinh sống sinh sống lâu đời trên vùng đất Nam Trung Bộ, tập trung đông nhất ở khu vực miền núi hai tỉnh Khánh Hòa và Ninh Thuận.

Người Raglay có tín ngưỡng đa thần, tin rằng cây cối đều có hồn và được thần linh cai quản. Các vị thần linh, tổ tiên ở thế giới bên kia cũng luôn dõi theo và phù hộ cho con cháu làm ăn, giúp cho họ cuộc sống tốt hơn.

Ý nghĩa sâu xa của Lễ ăn mừng lúa mới của đồng bào Raglay là tạo lương thực từ đời này sang đời khác. Đây cũng là dịp để họ bày tỏ lòng biết ơn bà con trong buôn làng đã giúp đỡ gia đình mình trong sản xuất, thu hoạch mùa màng.

Lễ ăn mừng đầu lúa mới là một phong tục truyền thống lâu đời, một trong những nghi lễ đặc sắc nhất, quan trọng nhất của người Raglay, vẫn được đồng bào bảo tồn nguyên vẹn đến ngày nay.

Lễ ăn mừng đầu lúa mới thưởng diễn ra theo chu kỳ 5, 7 hoặc 10 năm, tùy vào điều kiện kinh tế của từng gia đình và kéo dài trong 3 ngày vào khoảng tháng 3 - 4 Âm lịch, sau khi kết thúc một vụ mùa.

Không chỉ đánh dấu sự kết thúc chu kỳ sản xuất, mà còn là dịp tạ ơn thần linh đã ban cho mùa mảng tốt tươi và cầu mong vụ mùa tới bội thu. Đây cũng là dịp để bà con trong dòng tộc cũng như từ các buôn làng xa gần tụ họp, cùng nhau chia sẻ niềm vui, động viên nhau trong lao động sản xuất, mang ý nghĩa gắn kết cộng đồng.

Các nghi lễ chính của Lễ ăn mừng đầu lúa mới: Ngày thứ nhất, dựng cây nêu, trình báo tổ tiên. Ngày thứ hai, tra nước vào ché rượu cần, đeo chuỗi hạt curom. Ngày thứ ba, cầu hồn lúa, hồn bắp, tiễn đưa tổ tiên và lễ tạ ơn thầy cúng Kei Du.

Lễ vật chủ yếu là sản vật tự nuôi trồng hoặc săn bắt, như rượu cần, gà, heo, cá rừng, cua đá, trứng, lúa, bắp, muối, chuối, trầu cau... Cá rừng và cua đá là hai lễ vật bắt buộc trong các nghi lễ. Đặc biệt, người Raglay dùng nến sáp ong thay cho nhang, tạo khói thơm tự nhiên khi cúng bái.

Nội dung bài cúng trong những ngày Lễ ăn đầu lúa mới: Kính trình tổ tiên, cha mẹ, các vị thần linh phù hộ cho con cháu mạnh khỏe, gia đình sum vầy, mùa màng tươi tốt, chăn nuôi phát đạt. Xin mời các thần Naihatang, Lapah, Kadroh, Girai Bhaok, cùng thần núi, thần sông, thần bảo hộ chứng giám lòng thành, ban cho mưa thuận gió hòa, đi đường binh an, làm ăn thuận lợi.

Trong quan niệm của người Raglay, hội là phần nhảy múa, ca hát để mừng kết quả của nghi lễ. Một số nhạc cụ truyền thống thường được sử dụng trong Lễ hội ăn mừng đầu lúa mới bao gồm: Kèn bầu (Sarakel), trống lớn (Sagger Kayau), mã la (Chahar), đàn Chapi.

Trong đêm hội, ngoài phần hỏa tấu nhạc cụ và biểu diễn ca múa, đây còn là cơ hội để bà con lảng trên, xóm dưới gặp gỡ, thăm hỏi nhau. Đặc biệt, đây cũng là dịp để các chàng trai, cô gái Raglay làm quen, tìm hiểu nhau, từ đó hình thành nên những mối lương duyên.

Đặc biệt, trong buổi lễ các bậc cao niên vẫn luôn tận tâm truyền dạy cho con cháu từng nghi thức, từng động tác cầm cổng, đánh chiêng, thể hiện mong muốn thế hệ trẻ tiếp tục gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Vừa qua, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), đồng bào dân tộc Raglay tỉnh Ninh Thuận đã tổ chức tái hiện Lễ ăn mừng đầu lúa mới - Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia.

Du khách tham quan đã có dịp theo dõi các nghi lễ độc đáo của Lễ ăn mừng đầu lúa mới, vừa cảm nhận nét văn hóa đa sắc màu của người Raglay, vừa được hòa vào không khí của Ngày hội "Sắc Xuân trên mọi miền Tổ quốc" tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam.