Trong căn nhà gỗ truyền thống của đồng bào Mnông, già làng Y Xuyên cẩn thận lau hai bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và những huân, huy chương kháng chiến, bằng khen và nhiều hiện vật khác được đặt trang trọng ngay gian giữa nhà. Hơn 10 tuổi, già đã xung phong làm nhiệm vụ dẫn đường cho cán bộ. Sau đó tham gia vào C30, C35 hoạt động chủ yếu tại đồn Đăk Đam (nay thuộc huyện Đăk Mil), trực tiếp giải phóng Đức Lập, mở đầu cho Chiến dịch Tây Nguyên.

Già Y Xuyên kể: Ngày ấy, chiến tranh rất ác liệt, ngày nào giặc cũng thả bom, nổ mìn phá hoại bon làng căn cứ cách mạng. Bà con Mnông ở các bon cuộc sống vô cùng khó khăn, đều phải sơ tán vào rừng nhưng vẫn tích cực tham gia gùi lương thực, đạn dược, giúp bộ đội đánh giặc.

“Đồng bào các dân tộc khu căn cứ Nâm Nung ăn măng le, lá bép, củ mì khô thiếu thốn, gian khổ nhưng vẫn một lòng theo cách mạng, làm cách mạng đến cùng. Ban ngày bà con đi làm nương làm rẫy, ban đêm thì tiếp tế để nuôi cán bộ”, già Y Xuyên nhớ lại.

Già bảo, thời gian tham gia kháng chiến nhiều ký ức khó có thể nào quên được, nhưng nhớ nhất là mỗi khi nghe Bác Hồ đọc thư chúc Tết trong đêm giao thừa trên Đài Tiếng nói Việt Nam. Đến giờ, già vẫn nhớ lời Bác dặn, chúng ta tất cả đều là anh em một nhà, đoàn kết là sức mạnh. Bác gửi lời chúc tất cả anh em chiến sĩ, bà con, đồng bào cả nước.

Sau khi giải phóng đất nước, già Y Xuyên công tác ở nhiều vị trí của xã và có nhiều đóng góp trong lĩnh vực văn hóa, bảo tồn những giá trị truyền thống của đồng bào Mnông. Khi nghỉ hưu, già lại truyền dạy cho các thế hệ trẻ về chế tác được nhạc cụ, hát sử thi, đan gùi, làm rượu cần.

Năm 2015, già được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Hiện tại, cả 3 người con của già Y Xuyên đều thành thạo chế tác nhạc cụ truyền thống của đồng bào Mnông.

Theo già Y Xuyên, trước đây đời sống người dân khổ lắm, bà con luẩn quẩn với cái nghèo. Nhưng nay đã khác rồi, đời sống của đồng bào ngày càng ấm no, hạnh phúc, có đường đẹp, xe máy chạy bon bon, nhà nào cũng có ti vi xem thời sự và học tập kinh nghiệm sản xuất phát triển kinh tế. Trẻ em được học trong ngôi trường khang trang, trạm y tế trang bị đầy đủ.

“Tất cả là nhờ Đảng, Nhà nước quan tâm hỗ trợ, từ cơ sở vật chất thiết yếu đến giống cây trồng, vật nuôi, cho vay vốn làm ăn”, già Y Xuyên nói.