Chuyện xưa…

Mỗi khi có dịp quây quần cùng cháu con, cụ Lù A Dình, 85 tuổi, người già nhất bản Nậm Bó lại kể câu chuyện về bản mình hơn 10 năm trước. Ngày ấy, Nậm Bó là một trong những bản khó khăn, phức tạp nhất của huyện biên giới Sìn Hồ. Nạn hút thuốc phiện còn nhiều, số hộ đói nghèo của bản trên 80%, "tháng Ba ngày tám" phải đến quá hai phần ba số hộ đứt bữa.

Nghèo là do trình độ dân trí thấp và những hủ tục đã ăn sâu bám rễ vào tâm trí họ. Mỗi năm, người Nậm Bó chỉ trồng một vụ, làm nương rẫy theo tập quán cũ, gieo trồng các loại giống địa phương nên năng xuất rất thấp, còn lại đất đai bỏ hoang, gia súc thả rông. Cứ năm nào mất mùa, dịch bệnh lây lan, người dân lại đổ là do con ma rừng về quấy phá. Khi có chuyện như thế, dân bản lại lục tục rước thầy mo về cúng. Với họ, chỉ có thầy mo mới xua đuổi được những vận hạn và con ma rừng không về phá bản nữa.

Có năm thời tiết thay đổi, chuyển mùa dịch bệnh phát tán làm trâu, bò, lợn, gà trong bản chết hết. Cái đói bò đến tận cửa, bát cơm trong mỗi gia đình chỉ toàn ngô, sắn độn. Rồi ngô sắn cũng chẳng còn. Những lúc như vậy, người dân chỉ biết vào rừng lấy măng, đào củ mài và săn thú để duy trì cuộc sống. Vì đói, nghèo, nên hầu hết chẳng gia đình nào mặn mà với việc học “cái chữ” của con em.

Có lẽ người ngấm cái đói nghèo bủa vây bao năm là “bố bản” Tao Văn Xanh, cái tên mà bà con dành để gọi ông như một sự kính trọng. “Bố bản” có ngót 30 năm làm Trưởng bản Nậm Bó. Tuổi thơ của “bố” là những buổi trưa nắng chang chang ra suối mò cua, bắt ốc, lên rừng lấy măng, tìm nấm. Thèm cơm vàng cả mắt. Nay trong căn nhà gỗ khang trang có đủ phương tiện nghe nhìn, ngồi nhâm nhi chén trà, “bố” trải lòng về những năm tháng cùng bà con lao động sản xuất thoát khỏi đói nghèo, rời bỏ hủ tục…

Nhận thấy Nậm Bó có nguồn nước dồi dào từ các khe núi chảy ra, là điều kiện thuận lợi để canh tác lúa nước và tăng gia sản xuất, "bố" Xanh cùng gia đình khai hoang ruộng, đào ao vừa thả cá, vừa trữ nước cho cây lúa trong mùa khô. Lúc đầu dân chưa tin. Thấy “bố” miệng nói tay làm thực sự mang lại hiệu quả kinh tế, người dân trong bản ai nấy đều làm theo.

Cùng với công tác phát triển kinh tế, “bố” Xanh không ngừng tuyên truyền bài trừ tệ nạn xã hội. Từ lâu, những người mắc nghiện ở bản là do lối sống và tập tục xưa để lại. Nhiều người có con cháu đang đi học và công tác tại xã. Nắm bắt được tâm lý đó, ông không quản khó khăn kết hợp với những người thân trong gia đình, Người có uy tín trong dòng họ vận động tuyên truyền người nhà đi cai nghiện, uống thuốc Metalol theo chương trình của Nhà nước. Thấy con cháu đang tham gia công tác xã hội vì mình mà ảnh hưởng đến gia đình, đến sự nghiệp, nên họ đã quyết tâm tử bỏ cái thứ chết người kia.

Ngày trước, hễ bản có công việc lớn như họp, phổ biến nghị quyết, phát giống mới, chiếu bóng lưu động, vẫn chọn nhà “bố” Xanh để tổ chức. Nhưng ngặt nỗi nhà hẹp, người đến họp đông cứ phải chen nhau. Nhiều lần ông đề nghị với xã xây dựng nhà văn hóa để bà con có nơi sinh hoạt tập thể, cái khó là chính quyền chưa tìm được địa điểm phù hợp.

Sau nhiều đêm suy nghĩ, ông bàn bạc với gia đình hiến một phần đất cho bản xây nhà văn hóa. Được gia đình đồng thuận, xã hỗ trợ mái tôn, bà con góp cột, ván, chỉ một tuần căn nhà gỗ 3 gian rộng hơn 80m2 đã hoàn thành. Đến nay, bản Nậm Bó đã thành lập được 3 đội văn nghệ, thể thao, hàng năm đều tổ chức giao lưu v ới các bản ngay tại Nhà văn hóa.

Quyết tâm từ bỏ những hủ tục

Nậm Bó là bản đa dân tộc (Mông, Thái, Dao, Lự, Giáy, Kinh), từ lâu, những thói quen, nếp sống trong sinh hoạt khá phức tạp. Thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa khu dân cư”, tranh thủ uy tín của những người cao niên, già làng, Người có uy tín, ban lãnh đạo bản thảo ra quy ước chung của bản; trong đó có thực hiện nghiêm việc cưới, việc tang theo tinh thần đời sống mới, lấy đó là tiêu chí xét danh hiệu Gia đình văn hóa.

“Trước đây, trong bản có người chết thường để 3, 4 ngày. Nơi chôn cất thì không quy củ, tộc nào có người chết thì tộc đấy tự lo. Sau khi thống nhất quy ước, thực hiện đời sống văn hóa, trong bản nhà nào có người chết không được để quá 24 giờ và mỗi gia đình phải cử 1 người đến giúp. Việc chôn cất phải tại một địa điểm chung của bản”, Trưởng bản Nậm Bó Phan Văn Vàng chia sẻ.

Qua câu chuyện với lãnh đạo thôn bản và lãnh đạo cấp ủy, chính quyền xã cùng người dân nơi đây, chúng tối thấy hiện rõ niềm vui lan tỏa, khi cái ăn cái mặc với bà con không phải lo như trước. Năm 2019, bản hoàn thành Chương trình xây dựng NTM, với thu nhập bình quân đầu người trên 35 triệu đồng/năm. Số hộ nghèo nay chỉ còn hơn 6%. Bản có 82,6 ha đất sản xuất nông nghiệp, 6,5 ha diện tích mặt ao nuôi cá, cùng hệ thống tưới tiêu vô cùng thuận lợi cho phát triển kinh tế, vươn lên làm giàu.

Giờ thì người dân đã quen với canh tác lúa nước hai vụ, biết tranh thủ các chương trình hỗ trợ của Nhà nước để đưa những cây, con giống có giá trị kinh tế cao vào sản xuất chăn nuôi. Đàn gia súc, gia cầm không còn thả rông. Nhiều hộ đã mạnh dạn vay vốn ngân hàng để đầu tư vào phát triển kinh tế và kết quả đã thấy rõ. Điển hình như gia đình chị Thàng Thị Nòn, với đàn trâu cả chục con, tiền thu nhập từ chăn nuôi mang về cho gia đình chị đầy đủ các phương tiện sinh hoạt. Hay ông Lù A Sình, hàng năm thu nhập trung bình 70 - 80 triệu đồng từ ao cá, chăn nuôi trâu, dê, canh tác lúa, ngô...

Trên đường thăm bản, chúng tôi gặp bà con người Giáy, Lự, Mông đang phơi những lù cở ngô vàng óng mặt đường bê tông. Nghe bà con kháo: Ngô phải hong được nắng thì cất mẻ rượu mới thơm! Ngơi tay, bà con rôm rả, ai cũng kể chuyện làm NTM, chuyện chăn nuôi, sản xuất. “Nậm Bó giờ với bốn không: Không còn hộ đói, không có trẻ em thất học, không người học và truyền đạo trái pháp luật, không còn người nghiện ma túy. Tình hình an ninh trật tự, an toàn xã hội ổn định. Từ khi thực hiện phong trào xây dựng đời sống văn hóa, người dân Nậm Bó luôn gắn bó, thuận hòa. Điều quý nhất là tinh thần đoàn kết giữa các dân tộc”, Bí thư Đảng ủy xã Lùng Thàng Phùng Hải Nam chia sẻ.

Nậm Bó giờ đẹp hơn xưa, không hoàn toàn chỉ ở những nếp nhà sàn lợp mái tôn đỏ trong nắng chiều, có con đường bê tông hóa, mà đẹp bởi “con đường” của “ý Đảng lòng dân” đã được khơi thông. Có thể câu chuyện xưa Nậm Bó nhiều người không con nhớ nữa. Nhưng với các thế hệ con em nơi này, xem như câu chuyện của một thời kỳ khốn khó đã qua!./.