Những “điểm sáng” trong bức tranh văn hoá

Từ đầu bản Nậm Sảo, xã Pa Tần, tỉnh Lai Châu, tiếng sáo, tiếng hát của Đội Văn nghệ tập luyện chào mừng ngày Tết Độc lập (2/9) của đồng bào Mảng khiến không khí thêm rộn ràng. Đội Văn nghệ hiện có 15 thành viên. Cứ xong việc nương rẫy, chị em lại cùng nhau tập luyện.

“Trước đây cuộc sống vất vả cho nên chỉ lo cơm ăn áo mặc. Bây giờ, bản làng đã thay đổi, địa phương mở các lớp truyền dạy văn hóa, thành lập Đội Văn nghệ, chúng tôi mới biết dân tộc Mảng có nhiều bài hát, điệu múa hay và ý nghĩa. Mỗi lần đi biểu diễn, giao lưu đều cảm thấy tự hào hơn về truyền thống dân tộc mình”, chị Lùng Thị Lan, thành viên Đội Văn nghệ bản Nậm Sảo 1 chia sẻ.

Từ nguồn hỗ trợ của Dự án 6, cộng đồng người Mảng (dân tộc rất ít người) đã chủ động gìn giữ văn hoá của mình qua những điệu múa, làn điệu dân ca, biến sinh hoạt văn nghệ trở thành cách bảo tồn bản sắc ngay trong đời sống thường ngày.

Cũng từ nguồn vốn Dự án 6, xã Nam Đà, tỉnh Lâm Đồng đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong phát triển du lịch cộng đồng. Từ năm 2023, xã đã khôi phục và duy trì Lễ hội Lồng tồng của đồng bào dân tộc Tày, Nùng tại thôn Nam Tân.

Lễ hội Lồng Tồng năm 2025 đã thu hút hàng ngàn lượt người dân và du khách, với 33 gian hàng tham gia. Phần lễ và phần hội đều mang đậm tinh thần đoàn kết, tái hiện nét đẹp văn hóa truyền thống.

Cùng với lễ hội, xã Nam Đà còn chú trọng thành lập và duy trì các Câu lạc bộ (CLB) văn nghệ dân gian. Tiêu biểu, thôn Nam Cao đã thành lập CLB Văn nghệ dân gian đàn Tính, hát Then với 20 thành viên. Các nghệ nhân dân gian được hỗ trợ để truyền dạy kỹ năng cho lớp trẻ; các CLB Văn hóa dân tộc trở thành “cầu nối” gìn giữ bản sắc trong đời sống cộng đồng, trở thành sản phẩm du lịch độc đáo thu hút du khách trong nước cũng như quốc tế đến với địa phương.

Nhìn từ những câu chuyện ở bản Nậm Sảo 1, tỉnh Lai Châu hay xã Nam Đà, tỉnh Lâm Đồng có thể thấy, Dự án 6 đã mang lại sự hỗ trợ thiết thực về nguồn vốn. Điều quan trọng hơn cả là sự nhập cuộc chủ động của đồng bào – những chủ thể sáng tạo và gìn giữ văn hoá.

Việc xây dựng và tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao tại thôn, làng, bản, ấp... đã trở thành phong trào rộng khắp, góp phần quảng bá, lan tỏa các giá trị văn hóa truyền thống tới Nhân dân và du khách. Văn hóa nhờ đó không chỉ được giữ gìn mà còn trở thành nguồn sinh kế bền vững của đồng bào, khi ấy di sản đã chính thức trở thành tài sản.

Bảo tồn văn hoá từ gốc

Những con số biết nói đã phản ánh rõ điều đó. Chỉ trong giai đoạn 1 từ 2021-2025, dự án đã hỗ trợ xây dựng, bảo tồn 48 làng, bản cùng 69 điểm đến du lịch tiêu biểu truyền thống; đầu tư và trang bị cho 4.409 nhà văn hoá, khu thể thao tại các thôn, bản, trong đó có tới 3.220 nhà văn hóa được xây mới và hơn 1.100 nhà văn hóa được tu bổ, tôn tạo. Hơn 124 lễ hội truyền thống tiêu biểu của đồng bào được khôi phục, hàng trăm câu lạc bộ sinh hoạt văn hoá dân gian và gần 5.800 đội văn nghệ truyền thống tiếp tục duy trì hoạt động, tạo nên đời sống tinh thần phong phú và gắn kết cộng đồng…

Tuy nhiên, hiệu quả lớn nhất của Dự án 6 không chỉ nằm ở số lượng công trình, lễ hội hay câu lạc bộ văn hoá được hỗ trợ, mà còn ở sự thay đổi nếp nghĩ, cách làm: bảo tồn văn hoá không còn là nhiệm vụ đơn lẻ, mà gắn liền với phát triển bền vững.

Chính cách tiếp cận này đã khích lệ đồng bào giữ lấy niềm tự hào, đồng thời phát huy vai trò chủ thể văn hoá của mình, cùng với sự hỗ trợ của Nhà nước, chủ động tham gia bảo tồn, phát triển văn hoá của cộng đồng dân tộc mình.

Dự án 6 có ý nghĩa đặc biệt, không chỉ giữ lại những gì đang dần mai một, mà quan trọng hơn là đặt văn hoá trở lại đúng vị trí trong đời sống thường ngày và trong chính chiến lược phát triển của cộng đồng. Thay vì coi di sản là vật trưng bày tĩnh lặng, dự án khuyến khích biến lễ hội, làn điệu, nghề thủ công… thành sản phẩm văn hoá – du lịch, từ đó mở ra hướng sinh kế mới. Văn hoá nhờ vậy không còn là gánh nặng bảo tồn, mà trở thành nguồn lực kinh tế, sức mạnh nội sinh để phát triển bền vững trong đời sống.