Vướng mắc chính sách, khó thoát nghèo

Trên thực tế đồng bào Đan Lai đã sinh sống từ lâu đời ngay trong vùng lõi Vườn quốc gia (VQG) Pù Mát. Theo báo cáo số 64 ngày 30/5/2023 của UBND xã Môn Sơn về nguồn gốc các hộ tại bản Búng và bản Cò Phạt, đã khẳng định: Vùng đất này người dân đã sử dụng từ năm 1995. Các hộ dân cũng đã sinh sống tập trung thành làng, bản. Trong khi đó, VQG Pù Mát được thành lập ngày 21/5/1997, theo Quyết định số 2150/QĐ/UBND của UBND tỉnh Nghệ An. Đồng thời, UBND tỉnh Nghệ An quyết định thành lập Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Mát  thuộc sự quản lý của Chi cục kiểm lâm tỉnh Nghệ An, thì đã bao trùm luôn diện tích, khoảng không gian mà người Đan Lai đã sinh sống trước đó. Tuy nhiên, đất của các hộ sử dụng làm nhà ở dù đều nằm trong diện tích tổng thể đất của VQG, nhưng đều tách biệt với phần diện tích có rừng của VQG đang quản lý.

Do vướng quy hoạch của VQG nên người Đan Lai không được chia đất ở, đất sản xuất. Trong rất nhiều nội dung hỗ trợ phát triển bền vững người Đan Lai, thì việc chưa được giao đất, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất… đã “cản trở”, dẫn tới nhiều hạng mục không thể đầu tư, triển khai theo Chương trình MTQG 1719. Điển hình như, hạng mục xây dựng nhà ở, sửa chữa nhà ở, cấp đất sản xuất, cải tạo ruộng nước… không thể thực hiện được.

Số liệu từ UBND xã Môn Sơn cũng cho thấy, trong số 237 hộ dân ở hai bản Búng và Cò Phạt, thì có khoảng hơn 70 hộ có nhu cầu về nhà ở, chiếm 1/3 số hộ sinh sống ở vùng lõi VQG. Những hộ dân này, đang trông ngóng trông từng ngày vào dự án hỗ trợ nhà ở theo Chương trình MTQG 1719.

Ông La Văn Linh - Bí thư Chi bộ bản Cò Phạt tâm tư: "Trong hàng trăm hộ dân này, có rất nhiều hộ cuộc sống vô cùng khó khăn, nhà ở thì tạm bợ, đồ dùng trong nhà không có, làm thì không đủ ăn… Dân chúng tôi mong cấp trên tháo gỡ vướng mắc, cấp đất để yên tâm sinh sống".

Chưa được giao đất và cấp Giấy chứng nhận, đã dẫn đến tâm lý bất an, lo lắng của những cư dân vùng lõi VQG Pù Mát. Để mưu sinh qua ngày, ngoài một phần là diện tích lúa nước, diện tích trồng ngô khai hoang và chăn nuôi trâu, bò; đồng bào Đan Lai đã phát sẻ rừng làm rẫy, thu hái lâm sản phụ, đánh bắt thủy sản trên dòng khe Khặng… 

Cuộc sống vì thế ngày tiếp ngày, tháng tiếp tháng đầy khó khăn, vất vả và bấp bênh. Điều này đúng với thống kê từ UBND xã Môn Sơn, rằng: Gần 100% người dân Đan Lai ở hai bản Môn Sơn và Cò Phạt vẫn đang là hộ nghèo.

Tháo gỡ những khó khăn trong thực hiện các chủ trương, chính sách cho đồng bào dân tộc Đan Lai tại vùng lõi VQG, các cấp, ngành ở tỉnh Nghệ An, huyện Con Cuông, VQG đã vào cuộc nghiêm túc, trách nhiệm trong việc nghiên cứu, đề xuất các giải pháp. Tuy nhiên, như lời Chủ tịch UBND huyện Con Cuông Lô Văn Thao thì, do phải đảm bảo thủ tục pháp lý nên việc giao đất, cấp GCNQSD đất cho người dân vẫn chưa xong, kéo theo các chính sách hỗ trợ cho đồng báo chưa thể thực hiện như đã nêu ở trên.

Gỡ khó vì người Đan Lai

Hiện tại, VQG Pù Mát, huyện Con Cuông được UBND tỉnh giao quản lý, sử dụng trên 940.830m2 rừng đặc dụng thuộc các huyện Anh Sơn, Con Cuông và Tương Dương. Diện tích được giao quản lý, bao trùm cả diện tích đất ở và đất sản xuất của đồng bào Đan Lai sinh sống tại 2 bản Búng và Cò Phạt thuộc xã Môn Sơn, huyện Con Cuông.

Trên cơ sở phương án quản lý rừng bền vững VQG giai đoạn 2022 - 2030 được UBND tỉnh Nghệ An phê duyệt tại Quyết định 2288/QĐ-UBND ngày 04/8/2022, VQG có 401,32ha đất quy hoạch ngoài lâm nghiệp nằm trên địa bàn huyện Con Cuông. Trong đó, có 360,6ha đất sản xuất và đất ở của đồng bào Đan Lai tại 2 bản Búng và Cò Phạt, xã Môn Sơn và 40,72ha đất tại khu du lịch thác khe Kèm, xã Lục Dạ.

Căn cứ theo phương án quản lý rừng bền vững mà tỉnh Nghệ An phê duyệt; để người dân có đất ở, đất sản xuất ổn định cuộc sống, VQG đã có văn bản số 417/VQG-KL ngày 13/10/2022 về việc tự nguyện trả lại một phần diện tích đất được giao quan lý.

Cụ thể, VQG xin trả một phần diện tích gồm đất ở và đất sản xuất nông nghiệp, hiện đang thuộc quyền quản lý của VQG tại địa bàn xã Môn Sơn, là 360,6ha để UBND tỉnh Nghệ An giao lại cho UBND huyện Con Cuông lập phương án sử dụng đất, giao đất cho các hộ dân Đan Lai tại 2 bản Búng và Cò Phạt thuộc xã Môn Sơn sử dụng.

Một nỗ lực giải quyết vướng mắc tiếp theo là, ngày 06/3/2024, tại văn bản số 161/TB-UBND, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An Nguyễn Văn Đệ, đã kết luận tại cuộc làm việc với VQG Pù Mát rằng, rà soát để đưa 306,6ha đất ngoài quy hoạch lâm nghiệp và 918,376ha rừng đã được quy hoạch rừng sản xuất do VQG Pù Mát quản lý tại xã Môn Sơn ra khỏi diện tích của VQG quản lý, để bàn giao cho địa phương quản lý, làm cơ sở thực hiện chính sách phát triển kinh tế xã hội cho người dân Đan Lai trong thời gian tới.

Để có cơ sở thực hiện các chương trình, dự án, cũng như điều kiện để người dân ổn định cuộc sống, UBND tỉnh Nghệ An đã giao UBND huyện Con Cuông khẩn trương cung cấp hồ sơ, tài liệu liên quan cho Sở TN&MT, Sở NN&PTNT với nhiều nội dung. Đó là, cung cấp hồ sơ trích lục đo vẽ bổ sung bản đồ địa chính khu đất VQG tự nguyện trả lại một phần diện tích 360,6ha được cấp có thẩm quyền xác lập và phê duyệt.

Ngoài ra, UBND huyện Con Cuông phải phối hợp chặt chẽ Sở TN&MT có phương án sắp xếp, xử lý nhà đất của VQG được cấp có thẩm quyền phê duyệt và các hồ sơ liên quan khác. Đồng thời, xây dựng phương án quy hoạch đất sản xuất nông, lâm nghiệp và bố trí việc làm để tạo thu nhập ổn định cho người dân, nhằm tránh tác động tiêu cực đến diện tích rừng của VQG.

Những ý kiến chỉ đạo trên, được xem là tương đối quyết liệt, nhưng công tác thu hồi đất, rồi giao cho dân vẫn đang là câu chuyện cần nhiều thời gian và không phải một sớm một chiều...