Từ lâu, bản Xiềng, xã Đôn Phục, huyện Con Cuông (Nghệ An) được biết đến là “thủ phủ” của rượu men lá. Rượu được bà con nấu quanh năm, nhưng những ngày này, làng nghề nấu rượu men lá bản Xiềng, xã Đôn Phục tất bật hơn với những mẻ rượu phục vụ Tết. Vào bất cứ gia đình nào dịp này, cũng dễ dàng bắt gặp cảnh người dân đang chẻ củi, đắp lò, đỏ lửa suốt ngày để chưng cất rượu phục vụ nhu cầu tiêu dùng dịp Tết. Rượu men lá bản Xiềng được người tiêu dùng ưa chuộng bởi hương vị đặc trưng, được tạo nên từ những viên men lá.

Theo các cụ cao tuổi trong bản, thì men nấu rượu được làm từ lá rừng, các vị thuốc Bắc và bột gạo. Mỗi mẻ men cần đến 20 - 30 loại cây, lá rừng khác nhau, là những loại lá thuốc có lợi cho sức khỏe. Những loại lá này phải vào rừng sâu để thu hái.

Quan sát kỹ, chúng tôi nhận thấy, lá rừng sau khi thu hái về được rửa sạch, băm nhỏ, hong nắng, phơi sương (nếu không có nắng thì hong khô bằng khói bếp). Khi lá đã khô, thì giã mịn, còn thân cây thì nấu sắc lấy nước để ngâm gạo. Gạo làm men phải là thứ nếp nương thơm, sau khi ngâm với nước lá cây rừng một ngày, thì vớt ra nghiền thành bột. Bột này đem trộn đều với nước lá và nặn thành những viên men. Phía ngoài phủ một lớp “bột áo” để men không bị bám dính, không bị nát.

Men sau khi đã được nặn sẽ xếp ra một cái nong to có trải rơm khô bên dưới, xếp men xong tiếp tục phủ một lớp rơm lên trên, vào mùa hè phủ thêm một lớp chăn mỏng; còn mùa Đông thời tiết lạnh, cần phải ủ hai ngày mới ra được men. Men sau khi ủ xong đem trải đều trên nong để chỗ thoáng mát cho khô dần, hoặc đem ra phơi nắng ít nhất 5 - 7 ngày mới dùng để nấu rượu.

Để có được mẻ rượu ngon, không thể thiếu gạo nếp nương. Gạo được đồ thành xôi, xới tung chờ nguội rồi giã men lá thật mịn rắc vào, ủ chừng 25 - 30 ngày mới đem chưng cất thành rượu. Nước nấu rượu là loại nước suối đầu nguồn trong và ngọt. Khi nấu phải đun đều lửa, lửa nhỏ thì không đủ hơi nóng để ra rượu, lửa to dễ bị trào, sục chua, khê.

Rượu men lá trở nên quý, vì cách làm kỳ công từ khâu tìm kiếm nguyên liệu, cách làm men và cách nấu. Trong đó, khâu làm men là công phu nhất, đòi hỏi độ kiên trì, chịu khó và kinh nghiệm, bí quyết riêng của mỗi gia đình. Mỗi viên men lá là vị thuốc quý, rất lành, tạo nên hương vị đặc trưng riêng của rượu bản Xiềng.

Bà Vi Thị Hồng, Tổ trưởng Tổ nấu rượu men lá bản Xiềng cho hay: Chúng tôi đã có quy định riêng để giữ gìn nghề truyền thống. Đó là, men ủ cơm rượu phải là men lá rừng, cơm nấu rượu phải là nếp nương và quá trình ủ, nấu không sử dụng bất cứ hóa chất, phụ gia nào khác. Mặt khác, các hộ dân cũng không được pha trộn rượu của các nơi khác vào để bán.

Nấu rượu men lá, đã là nghề truyền thống bao đời của bà con người Thái ở bản Xiềng. Thời gian gần đây, nghề nấu rượu men lá bản Xiềng phát triển mạnh, thị trường tiêu thụ được mở rộng. Theo khảo sát, bản Xiềng đã có 41 hộ, với 48 lao động tham gia làm nghề. Làng có 3 tổ nấu rượu tập trung tại 3 hộ gia đình, luôn có 30 - 40 lao động. Với công suất bình quân khoảng 200 - 300 lít rượu/ngày; mỗi tháng tiêu thụ bình quân 6.000 - 7.000 lít, mang lại thu nhập bình quân mỗi lao động làng nghề 18 triệu đồng/người/năm.

Tin vui với bà con bản Xiềng là cuối tháng 10/2021, Hội đồng thẩm định công nhận làng nghề truyền thống của tỉnh Nghệ An, đã thẩm định và công nhận làng nấu rượu men lá bản Xiềng đáp ứng đủ các tiêu chí cấp bằng công nhận làng nghề cấp tỉnh.

Phó Chủ tịch UBND xã Đôn Phục huyện Con Cuông Lữ Ngọc Chi chia sẻ: "Được công nhận làng nghề, đó là niềm vinh dự của bà con, là cơ hội để bảo tồn, phát huy nghề truyền thống, phát triển kinh tế từ nghề. Để tạo dựng thương hiệu riêng cho rượu men lá bản Xiềng, chính quyền đã chỉ đạo, hướng dẫn bà con sản xuất bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, nâng chất lượng sản phẩm; cải tiến mẫu mã, cách đóng gói và hoàn thiện tem, nhãn mác, đăng ký bảo hộ sản phẩm. Đồng thời, từng bước xây dựng rượu men lá bản Xiềng thành sản phẩm OCOP của địa phương".