Giữ gìn miền di sản

Miền núi xứ Thanh gồm với 11 huyện miền núi và 06 huyện, thị xã có xã, thôn miền núi - một dải núi rừng trùng điệp, từ huyện Thạch Thành lên huyện cuối cùng Mường Lát. Nơi đây lưu giữ các di chỉ khảo cổ lịch sử và hàng trăm lễ hội, trò diễn dân gian, được bổ sung thêm bởi những tập tục sinh hoạt, văn hóa tín ngưỡng đặc sắc của các DTTS.

Theo ông Mai Xuân Bình, Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa, khu vực miền núi của tỉnh là nơi sinh sống của nhiều đồng bào DTTS; trong đó đông nhất là dân tộc Mường (401.967 người), kế đến là dân tộc Thái (258.506 người), Mông (19.166 người), Thổ (12.675 người), Dao (6.551 người), Khơ Mú (1.024 người). Mỗi dân tộc lại có những bản sắc văn hóa truyền thống đặc trưng, độc đáo riêng.

Có thể kể đến như trò diễn Pồn Pôông, hát Sắc Bùa, nghệ thuật diễn xướng Xường giao duyên, cồng chiêng của người Mường; lễ hội Kin Chiêng Boọc Mạy, múa Cá Sa, múa sạp, múa xòe, điệu khặp, khua luống của người Thái; múa rùa, múa bát, tết nhảy của người Dao; khèn bè, đàn môi của người Mông... Những giá trị văn hóa độc đáo ấy được đồng bào gìn giữ như báu vật trong mỗi cộng đồng dân cư.

Theo thời gian, với sự hội nhập về kinh tế và giao thoa, tiếp biến văn hóa, các lễ hội, nghi thức, phong tục tập quán,... của các DTTS không chỉ là di sản quý của riêng mỗi dân tộc, mỗi vùng đất, mà đã kết tinh thành kho tàng văn hóa miền núi xứ Thanh. 

Vì vậy, bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống ở khu vực miền núi được tỉnh Thanh Hóa xác định vừa là để giữ gìn nét riêng, độc đáo của mỗi dân tộc, vừa bồi đắp thêm giá trị của miền di sản, trở thành động lực phát triển cho vùng DTTS và miền núi của tỉnh.

Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa Mai Xuân Bình cho biết, với ý nghĩa đó, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc trên địa bàn được tỉnh chú trọng triển khai. Những năm qua, tỉnh Thanh Hóa đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách để bảo tồn, phát huy và tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc.

Gần đây nhất, ngày 31/12/2022, UBND tỉnh Thanh Hóa đã có Quyết định số 4795/QĐ-UBND phê duyệt “Đề án bảo tồn, phát huy và phát triển tiếng nói, chữ viết, trang phục, nghề truyền thống của đồng bào DTTS tỉnh Thanh Hóa đến năm 2030”. 

Mục tiêu của Đề án là nhằm chấn hưng, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, bản sắc văn hóa các DTTS; thúc đẩy sinh kế đa dạng, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân, góp phần phát triển kinh tế - xã hội; xây dựng văn hóa, con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.

Theo kế hoạch, giai đoạn 2023 - 2025, tỉnh dự kiến bố trí gần 62,2 tỷ đồng để sưu tầm, biên soạn, hoàn thiện và số hóa tiếng nói, chữ viết của 3 dân tộc: Thái, Mông, Dao (chữ Nôm Dao); sưu tầm tiếng Mường, từng bước nghiên cứu bộ chữ Mường Thanh Hóa; sưu tầm tiếng nói dân tộc Thổ, Khơ Mú; số hóa các tài liệu tiêu biểu về văn học dân gian, âm nhạc, nghệ thuật dân gian, những tri thức bản địa tiêu biểu của 06 DTTS trên địa bàn tỉnh.

Trước đó, trong 10 năm (2011 - 2020) thực hiện Nghị định số 05/2011/NĐ-CP về công tác dân tộc, tỉnh Thanh Hóa đã kiểm kê được 272 di sản văn hóa phi vật thể. Các sở, ngành, địa phương đã phối hợp phục dựng được nhiều lễ hội truyền thống, như: Lễ hội Đền Cọn, Lễ hội Nàng Nga - Hai Mối, Lễ hội Chá Mùn, Lễ cấp sắc …, góp phần tạo môi trường sinh hoạt văn hóa cho đồng bào DTTS.

“Giữ lửa và truyền lửa”

Cùng với nguồn lực đầu tư của Trung ương, của tỉnh, đồng bào các dân tộc trên địa bàn tỉnh đã và đang tích cực tham gia gìn giữ, làm phong phú thêm giá trị di sản văn hóa ở miền núi xứ Thanh. Trong đó, đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín đã phát huy vai trò của mình, tiên phong “giữ lửa và truyền lửa” trong bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống.

Là người con dân tộc Thái, hơn 20 năm qua, ông Phạm Bá Thược (sinh năm 1957) Người có uy tín bản Luốc Lầu, xã Mường Mìn (huyện Quan Sơn) luôn mang trong mình niềm đam mê với văn hóa truyền thống của dân tộc. Ông đã dành nhiều thời gian cho việc nghiên cứu, sưu tầm chữ Thái cổ, truyền dạy cho nhiều thế hệ.

Với sự quan tâm của các cấp, ngành, ông Phạm Bá Thược đã mở nhiều lớp học chữ Thái tại các huyện Lang Chánh, Bá Thước, Ngọc Lặc, Quan Hóa, Quan Sơn, Mường Lát, Thường Xuân…, góp phần hồi sinh chữ viết của người Thái. Với những đóng góp đó, ông Thược đã được tôn vinh tại Hội nghị tôn vinh Người có uy tín, nhân sĩ, trí thức, doanh nhân DTTS sản xuất kinh doanh giỏi tiêu biểu năm 2023 của huyện Quan Hóa.

Ông Phạm Bá Thược là một trong hàng nghìn lượt Người có uy tín trong đồng bào DTTS đã và đang trăn trở, tâm huyết, đóng góp cho sự phát triển của tỉnh Thanh Hóa. 

Từ nỗ lực của những Người có uy tín như ông Phạm Bá Thược, tâm huyết bảo tồn văn hóa truyền thống ở mỗi cộng đồng DTTS của tỉnh Thanh Hóa đã và đang được “giữ lửa và truyền lửa”. 

Nỗ lực đó cũng là đại diện cho ý chí chung của đồng bào các dân tộc trên địa bàn tỉnh, được khắc sâu trong Quyết tâm thư tại Đại hội Đại biểu các DTTS tỉnh Thanh Hóa lần thứ III – năm 2019. Tại Đại hội lần thứ III, đồng bào các DTTS tỉnh Thanh Hóa đã nguyện chung sức, đồng lòng để xây dựng Thanh Hóa sớm trở thành “Tỉnh kiểu mẫu” như sinh thời Bác Hồ kính yêu hằng mong muốn.

Theo Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa, ông Mai Xuân Bình, từ sau Đại hội lần thứ III đến nay, đội ngũ Người có uy tín trong đồng bào DTTS của tỉnh tiếp tục phát huy vai trò “hạt nhân” của mình trong các phong trào thi đua ở cơ sở. 

Ghi nhận những đón góp của những “đầu tàu”, tại Hội nghị biểu dương, tôn vinh các điển hình tiên tiến trong đồng bào DTTS, miền núi giai đoạn 2021 – 2023 (được tổ chức ngày 27/10), Chủ tịch UBND tỉnh đã tặng Bằng khen cho 109 cá nhân là Người có uy tín, trưởng dòng họ tiêu biểu đã có thành tích xuất sắc góp phần củng cố, phát huy khối đoàn kết toàn dân tộc trong đồng bào DTTS tỉnh Thanh Hóa.

“Tại Đại hội Đại biểu các DTTS tỉnh Thanh Hóa lần thứ IV – năm 2024 dự kiến tổ chức trong tháng 10 tới đây, nhiều cá nhân là Người có uy tín sẽ nhận Bằng khen của Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc và Bằng khen của Chủ tịch UBND tỉnh. Đây là sự ghi nhận, biểu dương, tôn vinh những đóng góp quan trọng của Người có uy tín trong sự phát triển của vùng DTTS và miền núi tỉnh Thanh Hóa”, ông Bình cho biết.