Tiếng hát giữa dòng Hương

Ở Huế có một “phòng thính nhạc lộ thiên trời cho” đó chính là sông Hương sau buổi hoàng hôn. Ở đó, những chiếc thuyền rồng rực sáng trên dòng sông với âm thanh lúc réo rắt, tươi vui, khi buồn sầu da diết. Thuở trước, ca Huế trên sông không hẳn chỉ ở trên thuyền rồng, mà có thể là ở trên đò. Người ta thường xuống đò sau bữa cơm chiều. Ở Huế, đò được dùng như một cái nhà, có nơi nấu nướng, thờ tự, ăn ngủ di động. Ở hai khoang chính của con đò được lát ván bằng phẳng và trải chiếu hoa tươm tất. Khách nghe hát ngồi trên đó, lắng nghe ca nương và người chơi đàn, nhâm nhi ly rượu, nghe hát, lãng đãng với thú tiêu dao trên sông.

Đò rời bến đến một nơi thật yên tĩnh trên sông Hương. Những tài tử giai nhân, hay mặc khách vẫn ngồi ở trên thuyền như thế, với nước trà, rượu ngon… đôi khi có cả một đỉnh trầm tỏa hương thơm ngát trong ánh đèn sáp dìu dịu lung linh. Theo điệu Cổ Bản Phú Lục réo rắt, khách nhìn ra ngoài một màu nước lung linh ánh bạc. Trong thuyền, rượu gạo làng Chuồng chuyền tay nhau nhấp vài ngụm, nhâm nhi với tré hay trái vả dầm chua. Hơi men bốc lên lâng lâng. Những điệu Lý bắt đầu làm khách từ từ ngấm hơi say tiếp nối điệu Chầu Văn, qua những điệu hò sông Hương như hò Mái Nhì, hò Mái Đẩy, hò Nam Ai, chấm dứt với điệu hò Giã Gạo. Con đò nhỏ trở về bến cũ, khách bịn rịn rời thuyền trong tiếc nuối, cứ nhớ mãi một đêm sông Hương huyền diệu.

Cách đây gần 40 năm, CLB ca Huế được thành lập. Gần đây, khi nhu cầu nghe ca Huế trên sông Hương được nâng cao, nhu cầu nhiều hơn, đồng thời hình thành nên những đội thuyền chuyên phục vụ việc đưa khách nghe ca Huế trên sông, những chiếc đò nhỏ đã thôi không còn thực hiện công việc ấy nữa, thay vào đó là những chiếc thuyền rồng, được đóng mới hơn, trang trí cầu kỳ hơn, rộng rãi hơn để đón những đoàn khách vài chục người. Cứ thế, những con thuyền rồng ngày ngày đậu tại bến rồi đến đêm lại rực rỡ đón khách...

Và có lẽ ít người biết rằng, trên lãng đãng dòng Hương Giang này có một gia đình 4 đời gắn mình với ca Huế. Đó là vợ chồng nghệ sĩ Ngọc Yến - Kim Oanh. Cả đại gia đình từ con trai, con gái đến dâu rể và các cháu, chắt đều hoạt động ở lĩnh vực nghệ thuật ca Huế. Nghệ nhân Ưu tú Kim Vàng cho biết, dù đời sống có khó khăn đến đâu, gia tộc bà cũng ưu tiên việc truyền nghề, không để ca Huế bị mai một. Riêng người con trai trưởng là NSND Ngọc Bình được coi như một tài năng quý của sân khấu ca kịch Huế, ông là đạo diễn của hơn 100 vở diễn nhiều thể loại, nổi bật nhất là ca Huế. Bên cạnh đó, trên vùng đất cố đô này, vẫn có nhiều nghệ nhân như ông Hà Trung (chuyên đàn tranh) và thạc sĩ Đình Hưng (Nhạc viện Huế) đã và đang tích cực truyền nghề cho nhiều bạn trẻ yêu nhạc cụ dân tộc, để họ có thể vừa đàn, vừa ca Huế.

Thương dáng thuyền rồng chiu chắt mưu sinh

Khu vực Bến Thuyền du lịch Tòa Khâm (số 49, Lê Lợi, Tp. Huế) nay là bến chính với vài chục thuyền rồng tấp nập đón đưa du khách lên thuyền nghe ca Huế. Khách đi đoàn hay đi lẻ đều được phục vụ ghép đoàn theo tour, trừ các đoàn bao nguyên thuyền. Thuyền đón trả khách ở bến Tòa Khâm, thuyền chưa tới phiên sẽ neo đậu ở bến Phú Cát. Đêm đêm thuyền rồng dập dìu, nhộn nhịp phục vụ khách.

Cách đây mấy năm, dịch Covid-19 đã khiến nhiều chủ thuyền long đong, lận đận. Sau dịch bệnh và cũng đôi năm trở lại đây, khi những con thuyền bắt đầu hết niên hạn phải giải bản, nhiều chủ thuyền đã bắt đầu lo lắng về kế sinh nhai.

Bà Nguyễn Thị Tám, chủ một thuyền rồng ở Bến Tòa Khâm ngậm ngùi: Các chủ thuyền rồng ở đây gần như gắn bó cả cuộc đời với sông nước và quá quen với công việc chở khách du lịch trên sông Hương. Bây giờ nói thuyền hết niên hạn phải dừng hoạt động, muốn tiếp tục phải đóng thuyền mới, giá thành cao hơn thì chúng tôi không đủ khả năng để làm. Nhưng, lên bờ thì biết làm gì đây?

Bà Tám âu lo như thế, và đó cũng là nỗi âu lo của nhiều ca nương, nhiều nhạc công khi không còn “đất diễn”, phải chật vật đi tìm thuyền khác, nhất là trong bối cảnh các thuyền đều đã có những đội nhạc, đội ca nương cố định. Dừng hoạt động một chiếc thuyền rồng, đó không chỉ là sinh kế của chủ thuyền, mà còn ảnh hưởng tới hàng chục người khác.

Nhưng, những con thuyền hết niên hạn như thế, đó không chỉ là mưu sinh mà còn là sự an toàn về tính mạng và của cải, không chỉ với du khách mà ngay với cả những chủ thuyền. Chính quyền địa phương biết nỗi khó của những chủ thuyền, cơ quan chức năng cũng hiểu điều ấy. Nhưng làm du lịch cần sự an toàn và chuyên nghiệp.

Ông Nguyễn Văn Thành - Phó Giám đốc Sở Giao thông vận tải tỉnh Thừa Thiên Huế trăn trở: Các thuyền rồng này ngày xưa vốn là các thuyền khai thác cát hoặc thuyền chở khách qua sông, sau đó tiến hành hoán cải thêm, chứ không phải được thiết kế một cách bài bản theo các tiêu chuẩn của đăng kiểm để phục vụ du lịch. Nếu quá niên hạn, không bảo đảm an toàn thì buộc phải dừng hoạt động để bảo đảm an toàn, chứ không có cách nào hỗ trợ, khắc phục…

Đêm, thuyền rồng cứ xuôi ngược sông Hương, văng vẳng tiếng ca Huế ngọt ngào lay động lòng khách phương xa. Mong rằng, những chủ thuyền sẽ được hỗ trợ để có thể tìm kiếm sinh kế khác, hoặc được vay vốn để đóng mới những chiếc thuyền rồng mới đúng quy chuẩn, để đêm đêm những điệu lý, điệu hò, những câu Nam ai - Nam bình lại vọng lên bên họ, như cái cách họ đã sống, đã giữ những gì rất Huế trên dòng Hương Giang mơ mộng này.