Đại biểu là người DTTS trong Quốc hội: Đã tăng nhưng chưa đủ!

Việt Nam có 54 dân tộc anh em cùng chung sống lâu đời, trong đó có 53 dân tộc thiểu số (DTTS), với hơn 14 triệu người (chiếm khoảng 14,7% dân số cả nước). Hiện nay có 56/63 tỉnh, thành phố, 463 huyện và 5.453 xã có đồng bào DTTS sinh sống theo cộng đồng tại các thôn, buôn, bản, phum, sóc… Do vậy, việc tham gia của đại diện DTTS có vai trò và ý nghĩa quan trọng trong hệ thống chính trị các cấp nói chung và cơ quan dân cử nói riêng.

Quyền tham gia bầu cử, ứng cử được hiến pháp quy định là quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Trong nhiều nhiệm kỳ bầu cử vừa qua, tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu ở vùng đồng bào dân tộc thường chiếm tỷ lệ rất cao. Đây là minh chứng rõ nét cho việc thực hiện và bảo đảm quyền chính trị của công dân nói chung. Việc tham gia bộ máy nhà nước, tổ chức chính trị đại diện cho nhân dân cũng đạt thành tựu đáng kể, tăng cả về số lượng, chất lượng qua từng nhiệm kỳ. Số lượng đại biểu Quốc hội người DTTS đã tăng theo các khóa: Khóa I (1946) chiếm 10,2%, khóa XIII chiếm 15,6%, cao hơn tỷ lệ dân số DTTS, khóa XII đạt cao nhất là 17,7%, khóa XIV có 86 đại biểu Quốc hội là người DTTS thuộc 32 dân tộc khác nhau (chiếm tỷ lệ 17,3%).

Theo Nghị quyết số 1135/NQ-UBTVQH13/2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIII, dự kiến khi lập danh sách chính thức những người ứng cử là người DTTS ít nhất 165 người, bằng 18% tổng số người trong danh sách ứng cử và phấn đấu dự kiến trúng cử ít nhất là 90 đại biểu, bằng 18% tổng số đại biểu Quốc hội khóa XIV. Nghị quyết số 1185/NQ-UBTVQH14 ngày 11/01/2021 tiếp tục quy định số lượng, cơ cấu, thành phần Đại biểu Quốc hội khóa XV, trong đó đại biểu là người DTTS đảm bảo tỷ lệ ít nhất 18% tổng số người trong danh sách ứng cử đại biểu Quốc hội. Tuy nhiên, 14 nhiệm kỳ qua, chưa nhiệm kỳ nào số đại biểu người DTTS đạt tỷ lệ 18% so với tổng số đại biểu Quốc hội, nhiệm kỳ khóa XII đạt cao nhất là 17,7%. Khóa XIV, trong tổng số 496 đại biểu Quốc hội khóa XIV có 86 đại biểu Quốc hội là người DTTS thuộc 32 dân tộc khác nhau (chiếm tỷ lệ 17,3%), thấp hơn 4 người so với dự kiến.

Hiện nay còn 4 dân tộc (Lực, Ơ đu, Brâu và Ngái) chưa có đại diện tham gia các khóa Quốc hội và đây cũng là mục tiêu cần phấn đấu để các dân tộc đều có đại biểu Quốc hội. Các chỉ số trên cho thấy cần thực hiện tốt, đồng bộ nhiều biện pháp nhằm tăng cường sự tham gia nhiều hơn nữa đại diện dân tộc thiểu số trong hệ thống các cơ quan dân cử, cơ quan đại diện cho tiếng nói, ý chí, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân.

Theo danh sách chính thức các ứng cử viên đại biểu Quốc hội khóa XV, trong tổng số 868 ứng cử viên có 185 người là ứng cử viên DTTS, chiếm 21,31%. Việc nâng tỷ lệ cơ cấu đại biểu Quốc hội là người DTTS từ 17,3% (khóa XIV) lên 18% (khóa XV) là mục tiêu có thể đạt được. Tuy nhiên, mục tiêu này đạt được cũng gặp một số khó khăn, phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố.

Vậy đâu là khó khăn và giải pháp?

Tại Hội nghị cung cấp thông tin cho báo chí về công tác nhân quyền và thông tin đối ngoại tháng 4/2021, đồng chí Giàng A Chu, Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội đánh giá, công tác chuẩn bị bầu cử Đại biểu Quốc hội khóa XV và Đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021 – 2026 đối với vùng đồng bào DTTS, Hội đồng dân tộc của Quốc hội đánh giá đã thực hiện nghiêm túc, đúng quy định của pháp luật.

Tuy nhiên, đồng chí Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội cũng chỉ ra rằng, do nhiều nguyên nhân khác nhau cả chủ quan và khách quan, chất lượng nguồn nhân lực vùng dân tộc thiểu số nói chung, dân tộc thiểu số nói riêng, còn thấp. Số lượng có trình độ đại học, cao đẳng và đặc biệt là trên đại học chiếm tỷ lệ nhỏ trong cơ cấu dân số. Công tác tuyên truyền ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi có khó khăn đặc thù, nhận thức của đồng bào còn hạn chế, phong tục, tập quán còn nặng.

“Một số ứng cử viên Đại biểu Quốc hội chưa hội tụ đủ các điều kiện về kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm và bản lĩnh khi xuất hiện trước công chúng cũng như các cuộc tiếp xúc cử tri. Một bộ phận cử tri chưa nhận thức đầy đủ về quyền và nghĩa vụ trong bầu cử theo cơ cấu, thành phần, mang tính đại diện trong Quốc hội” – đồng chí Giàng A Chu nói.

Để khắc phục tình trạng trên, đồng chí Giàng A Chu đã nêu 2 giải pháp nhằm bảo đảm tỷ lệ người DTTS trong Quốc hội, bao gồm: Chú trọng công tác tập huấn, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng vận động tranh cử cho các ứng cử viên; tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền.

Thông tin về vấn đề này, đồng chí Giàng A Chu cho biết, căn cứ Nghị quyết số 132/2020/QH14 ngày 17/11/2020 của Quốc hội khóa XIV công bố ngày bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021 – 2026, Hội đồng Dân tộc đã xây dựng kế hoạch số 1444/KH-HĐDT14 ngày 25/2/2021 về việc tổ chức Hội nghị tập huấn “Kỹ năng vận động tranh cử cho ứng cử viên đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND cấp tỉnh là người dân tộc thiểu số”. Ứng cử viên đại biểu Quốc hội khóa XV và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021-2026 là người DTTS ở các địa phương miền núi, vùng DTTS phần lớn tham gia lần đầu, hoạt động kiêm nhiệm, chưa có nhiều kinh nghiệm, kỹ năng trong vận động tranh cử; điều kiện tiếp cận thông tin hạn chế.

Ngoài ra, Hội đồng dân tộc của Quốc hội cũng phối hợp với Ủy ban dân tộc của Chính phủ tổ chức Hội nghị cho khu vực các tỉnh phía Bắc tại thành phố Hà Nội (các tỉnh từ Hà Tĩnh trở ra). Hội nghị cho khu vực các tỉnh phía Nam tổ chức tại thành phố Đà Nẵng (các tỉnh từ Quảng Bình trở vào). Giảng viên và cán bộ trợ giúp là các chuyên gia, đại biểu Quốc hội có kinh nghiệm trong công tác dân cử và vận động bầu cử; có kinh nghiệm trong công tác truyền thông, báo chí.

Về công tác thông tin, tuyên truyền, đồng chí Giàng A Chu đánh giá là đã được đẩy mạnh tích cực nhằm phổ biến đến mọi tầng lớp nhân dân, đặc, biệt là DTTS nhằm nêu cao tinh thần dân chủ, trách nhiệm, lựa chọn và bầu ra những đại diện xứng đáng tiêu biểu về phẩm chất, năng lực, có uy tín tham gia Đại biểu Quốc hội khóa XV, Đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021- 2026, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, của dân, do dân, vì dân, làm cho ngày bầu cử thực sự trở thành ngày hội của toàn dân. Để tăng cường công tác tuyên truyền cho cuộc bầu cử Đại biểu Quốc hội khóa XV và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021-2026, Hội đồng Dân tộc của Quốc hội và Ủy ban Dân tộc Chính phủ đã ban hành kế hoạch số 1449/KH-HĐDT14 ngày 2/3/2021 về triển khai công tác thông tin, tuyên truyền cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021-2026 đối với vùng đồng bào DTTS.

Để thực hiện chủ trương bảo đảm số người DTTS trong Quốc hội

Theo đánh giá của đồng chí Giàng A Chu, việc tăng cường sự tham gia của đại diện người DTTS vào Quốc hội và cơ quan dân cử ở các địa phương là một chủ trương đúng đắn nhưng cũng là công việc khó khăn, đòi hỏi sự quan tâm của cả hệ thống chính trị, nhất là cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc các cấp ở từng địa phương vùng miền núi, dân tộc. Các giải pháp cần được thực hiện đồng bộ từ khâu phát hiện, lựa chọn, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, cất nhắc, sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu về tiêu chuẩn cán bộ theo quy định chung của đảng và nhà nước.

Về lâu dài, cần tiếp tục quan tâm hơn đối với đội ngũ cán bộ, công chức là người DTTS. Đối với cán bộ có tiềm năng nhưng còn thiếu tiêu chuẩn thì cần đưa vào chương trình, kế hoạch đào tạo để bảo đảm nhu cầu cán bộ, công chức, trong đó có các cơ quan dân cử. Cơ cấu cán bộ dân tộc phấn đấu tương ứng với cơ cấu dân số từng vùng, miền…

Trong các bước hiệp thương của Mặt trận Tổ quốc các cấp để lựa chọn các ứng cử viên là người DTTS để ứng cử vào đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp không nên gánh quá nhiều tiêu chí cho một đại biểu, mặt khác như thế sẽ không bảo đảm chất lượng đại biểu khi trúng cử.

Các cấp ủy Đảng, chính quyền, Hội đồng bầu cử các cấp cần tổ chức tuyên truyền, phổ biến quyền và nghĩa vụ của cử tri trong bầu cử. Chỉ đạo tăng thời lượng thông tin về các ứng cử viên trên các phương tiện thông tin đại chúng như báo chí, phát thanh, truyền hình. Chú trọng tuyên truyền bằng tiếng DTTS, tổ chức tọa đàm về yêu cầu cơ cấu, thành phần; về tiểu sử các ứng cử viên đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp vào những thời điểm thích hợp./.