Nếu như cái tên “Chư Tan Kra mây trắng” gợi nên một vẻ đẹp lãng mạn của núi rừng Tây Nguyên, thì những câu thơ trong tập trường ca này lại kể về những câu chuyện lịch sử. Tập trường ca lấy cảm hứng từ câu chuyện về Trung đoàn mũ sắt - tên gọi quen thuộc của Trung đoàn 209, Sư đoàn 312. Đây là lực lượng được tuyển chọn đặc biệt, nhiều chiến sĩ là người Hà Nội. Sau thời gian luyện quân kỹ lưỡng ở Thái Nguyên, Hòa Bình… đơn vị bộ binh này được trang bị quân trang, khí tài hiện đại nhất thời đó như: mũ sắt của Liên Xô, áo Tô Châu của Trung Quốc… Trung đoàn 209 cũng là đơn vị đầu tiên được sử dụng B41 tại chiến trường. Tất cả họ đều nhập ngũ cùng ngày 27/3/1967, đánh trận đầu tiên trong đời ở dãy núi Chư Tan Kra, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum ngày 26/3/1968. Trong trận đánh này, gần chàng trai Hà Nội thuộc Trung đoàn mũ sắt đã chiến đấu quả cảm và anh dũng hy sinh trong cuộc giao tranh ác liệt với Mỹ tại điểm cao 995-996.

Hơn nửa thế kỷ trôi qua, những người lính Hà Nội may mắn được trở về sau cuộc chiến đã bước sang tuổi bảy mươi, vẫn trăn trở về đồng đội còn nằm lại Chư Tan Kra. Vì thế, bắt đầu từ năm 2009, các cựu chiến binh đã mang theo nhiều tư liệu, quân trang, lương thực… để đi tìm hài cốt đồng đội.

Hơn 10 năm qua, những hành trình thầm lặng của họ đã giúp cho “đường về nhà” của các liệt sĩ ngắn lại, nhiều gia đình đã tìm được người thân của mình. Đặc biệt, trong những chuyến đi ấy, nhiều ngôi mộ tập thể đã được tìm thấy. Những đóng góp thầm lặng của các Cựu chiến binh được Đảng, Nhà nước và Quân đội ghi nhận. Trong những chuyến đi tìm đồng đội của các Cựu chiến binh Trung đoàn mũ sắt, có rất nhiều thân nhân liệt sĩ và cả những bạn trẻ tình nguyện viên trên mọi miền Tổ quốc đồng hành, hỗ trợ cung cấp sử liệu làm căn cứ giúp các bác, các chú tìm đồng đội của mình. Đặc biệt, trong những hành trình thầm lặng ấy, có cả những cựu binh Mỹ từng tham chiến tại Chư Tan Kra…

Trường ca “Chư Tan Kra mây trắng” ra đời trong nguồn cảm hứng, cảm xúc về thế hệ những người lính thuộc Trung đoàn mũ sắt đã chiến đấu quả cảm, hy sinh xương máu cho Tổ quốc và những người lính trở về, dù mỗi người một số phận, hoàn cảnh riêng, có nhiều người là thương binh, gặp nhiều khó khăn do sức khỏe, tuổi tác… nhưng họ vẫn giữ khí chất, tinh thần dũng cảm, hào hoa, sống và hành động vì nghĩa lớn.

“Chư Tan Kra mây trắng” có sáu chương, gồm: Chương I - Giấc mơ vụn; Chương II - Đỉnh gió; Chương III - Bên kia đại dương; Chương IV - Mẹ vẫn đợi con về; Chương V - Gửi hòa bình; Chương VI - Mẹ.

Nhà thơ Lữ Mai cho biết, việc phát hành cuốn trường ca “Chư Tan Kra mây trắng” là do chị hoàn toàn tự bỏ kinh phí. Tập thơ có sự hỗ trợ của đông đảo bạn bè, đồng nghiệp, như họa sĩ Trần Đức Quyền giúp vẽ minh họa và vẽ bìa miễn phí, nhà báo Lê Khiếu Minh trình bày bìa miễn phí. Toàn bộ kinh phí phát hành sau này được tặng lại cho các cựu chiến binh nhằm hỗ trợ họ trong các chuyến đi tìm đồng đội.

Ngoài kinh phí phát hành sách, cũng đã có rất nhiều độc giả, đơn vị, cá nhân ủng hộ tiền mặt cho các cựu chiến binh.

Khởi nguồn của câu chuyện tập trường ca là từ những người bạn của tác giả Lữ Mai trong các chương trình Đi tìm đồng đội hoặc các công tác liên quan đến liệt sĩ, đi tìm hài cốt liệt sĩ. “Tôi quen biết các bạn ấy khoảng 10 năm, và đó cũng là khoảng thời gian tôi trăn trở khi biết được câu chuyện đi tìm đồng đội của các bác cựu chiến binh Trung đoàn 209. Nhiều cựu chiến binh đã tham gia công tác này và họ không bao giờ nói về nỗi khó khăn, vất vả của mình, cũng không công khai thông tin trên báo chí. Họ chỉ đơn giản là đi tìm, và hoàn toàn tự túc kinh phí từ lương hưu, lương thương binh của mình. Đoàn cựu chiến binh của Trung đoàn 209 đã được nhận giải thưởng Bùi Xuân Phái “Vì tình yêu Hà Nội” vì công việc của mình” – Lữ Mai chia sẻ.

Hành trình đi tìm đồng đội của các cựu chiến binh Trung đoàn 209 còn được tiếp nối bởi những bước chân của thế hệ sau này. Nhân vật cô phóng viên trong chương khởi đầu của tập trường ca được lấy nguyên mẫu từ các phóng viên, biên tập viên của Chương trình Đi tìm đồng đội (kênh Truyền hình Quốc phòng Việt Nam) mà Lữ Mai có cơ hội tiếp xúc, tương tác trong công việc và trở thành bạn bè. Họ đều còn trẻ nhưng đầy nhiệt huyết, không quản gian khó và giàu lòng trắc ẩn về công việc ý nghĩa này. Có người vì lý do cá nhân mà đã dừng công việc ở chương trình, nhưng vẫn mang theo những bộ hồ sơ, chỉ cần có thời gian là lên đường cùng các cựu chiến binh. Sáu chương của tập trường ca, mỗi chương kể một câu chuyện đầy cảm xúc, và chương cuối MẸ thể hiện sự trở về của những người con với đất Mẹ, “đi đến tận cùng là gặp mẹ”. /.