Giá trị đặc sắc của Chiêng Mường và nhạc Ngũ âm Khmer

Chiêng Mường là một bộ phận quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào Mường, gắn liền với các nghi lễ, phong tục truyền thống như lễ cầu mùa, lễ cưới, lễ hội cộng đồng. Tiếng chiêng không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn hàm chứa chiều sâu tâm linh, thể hiện mối quan hệ hài hòa giữa con người với thiên nhiên và thế giới tâm linh.

Trong khi đó, Nhạc Ngũ âm Khmer là loại hình âm nhạc truyền thống độc đáo của đồng bào Khmer Nam Bộ, được cấu thành từ năm yếu tố âm thanh cơ bản. Nhạc Ngũ âm thường xuất hiện trong các lễ hội Phật giáo, nghi lễ dân gian và sinh hoạt cộng đồng, phản ánh đời sống tinh thần phong phú, nhân sinh quan và thế giới quan của người Khmer.

Theo chia sẻ của Thượng tọa Lý Hùng, Trụ trì Chùa Piti Khôsa Răngsây (TP. Cần Thơ) tại Chương trình giới thiệu, trưng bày di sản văn hóa phi vật thể và phát triển du lịch vùng đồng bào DTTS vừa diễn ra tại Hà Nội (ngày 19/12/2025), các ngôi chùa Khmer là nơi bảo tồn và phát huy vai trò của các dàn nhạc Ngũ âm, vốn là không gian tu tập và sinh hoạt chủ yếu trong thời gian dài của người nam giới. Tại đây, ngoài việc tu học về giáo lý nhà Phật và các tri thức, kinh nghiệm cuộc sống, lớp trẻ người Khmer còn được học tập, truyền dạy và lĩnh hội về nhạc Ngũ âm.

Thượng tọa Lý Hùng, Trụ trì Chùa Piti Khôsa Răngsây (TP. Cần Thơ) cho hay: Những năm qua, việc truyền dạy cho thế hệ trẻ người Khmer thông qua các lớp học tại các chùa trên địa bàn TP. Cần Thơ, thì còn có nhiều chùa tiêu biểu cũng đã chủ động duy trì truyền dạy và bảo tồn nhạc Ngũ âm như: chùa Dơi, chùa Chén Kiểu, chùa Som Rong…

Đặc biệt hiện nay, cũng đã có thêm nhiều nơi khác tham gia đào tạo về nhạc Ngũ âm như các trường Dân tộc nội trú, trường Trung cấp Văn hóa nghệ thuật, các Trung tâm văn hóa… trên địa bàn tỉnh. Những hình thức truyền dạy này góp phần quan trọng vào việc bảo tồn, phát huy và sáng tạo cho loại hình nghệ thuật truyền thống này.

Chiêng Mường và giai điệu ngân vang của nhạc Ngũ âm Khmer đã “cất tiếng”

Vừa qua, tại Chương trình giới thiệu, trưng bày sản di sản văn hóa phi vật thể gắn với phát triển du lịch vùng đồng bào DTTS và miền núi do Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam tổ chức ngày 19/12/2025, diễn ra tại Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật số, số 22 Hàng Buồm (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội).

Việc lựa chọn không gian phố cổ - nơi thường xuyên đón tiếp đông đảo người dân và du khách quốc tế cho thấy, sự nỗ lực đưa di sản văn hóa dân tộc thiểu số lan tỏa và đến gần hơn với cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ và du khách nước ngoài.

Trong không gian trưng bày, công chúng được tiếp cận trực tiếp với hệ thống nhạc cụ, hình ảnh, tư liệu và các màn trình diễn sinh động do chính các nghệ nhân đến từ cộng đồng Mường và Khmer thể hiện. Không còn là những khái niệm trừu tượng trên sách vở, di sản hiện lên sống động, chân thực qua từng tiếng chiêng, từng nhịp trống, từng giai điệu ngân vang.

Việc giới thiệu song song hai di sản không chỉ làm nổi bật sự đa dạng văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, mà còn cho thấy sự giao thoa, tôn trọng và bình đẳng giữa các giá trị văn hóa trong không gian văn hóa chung của cả nước.

Một trong những điểm nổi bật của chương trình, là nhấn mạnh vai trò chủ thể của cộng đồng - nơi di sản được sinh ra, gìn giữ và trao truyền. Các nghệ nhân không chỉ biểu diễn mà còn trực tiếp giao lưu, chia sẻ câu chuyện về nghề, về quá trình gìn giữ di sản trước những biến đổi của đời sống hiện đại.

Thông qua đó, chương trình góp phần nâng cao nhận thức của xã hội về tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, nhất là trong bối cảnh nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một. Khi di sản được “đặt” vào không gian đô thị, được nhìn nhận bằng góc nhìn hiện đại nhưng vẫn giữ nguyên bản sắc, giá trị của di sản càng được khẳng định.

Kết nối di sản với phát triển du lịch bền vững

Không chỉ dừng lại ở ý nghĩa bảo tồn, chương trình còn hướng tới mục tiêu gắn di sản văn hóa với phát triển du lịch bền vững. Thông qua các hoạt động trưng bày, trình diễn, quảng bá sản vật địa phương và sản phẩm du lịch đặc trưng vùng miền, hình ảnh về văn hóa Mường và Khmer được giới thiệu rộng rãi tới du khách trong và ngoài nước.

Đây là hướng đi phù hợp, góp phần tạo ra các sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, có chiều sâu, đồng thời mang lại sinh kế cho cộng đồng sở hữu di sản. Khi di sản trở thành nguồn lực cho phát triển, người dân sẽ càng có thêm động lực để gìn giữ và trao truyền những giá trị quý báu ấy cho các thế hệ sau.

Việc tổ chức chương trình giới thiệu, trưng bày Chiêng Mường và Nhạc Ngũ âm Khmer tại Hà Nội mang ý nghĩa vượt ra ngoài khuôn khổ một sự kiện văn hóa. Đó là thông điệp mạnh mẽ về sự trân trọng bản sắc, về tinh thần đoàn kết, đa dạng trong thống nhất của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Giữa nhịp sống hiện đại của Thủ đô, âm vang của chiêng Mường, nhạc Ngũ âm Khmer như nhắc nhở mỗi người về cội nguồn, về trách nhiệm gìn giữ di sản cha ông. Đồng thời, đó cũng là lời mời gọi du khách khám phá chiều sâu văn hóa Việt Nam - một nền văn hóa đa sắc màu, giàu bản sắc và luôn rộng mở trong tiến trình hội nhập.