Đàn đá Lộc Hòa là nhạc cụ có kỹ thuật chế tác tinh xảo của người tiền sử.

Bảo vật cấp quốc gia duy nhất của Bình Phước

Bộ Đàn đá Lộc Hòa được ông Bùi Hữu Triều, ấp 8, xã Lộc Hòa, huyện Lộc Ninh phát hiện khi canh tác trong vườn nhà từ thời điểm tháng 10/1996. Nằm sâu dưới lòng đất là 12 thanh đàn đá nằm xếp gần nhau theo kích thước từ lớn đến nhỏ. Ít ngày sau, ông Triều tiếp tục phát hiện thêm 14 thanh đá, cách nơi phát hiện 12 thanh đá lần trước khoảng 1m. Ông Triều đã báo cáo cho cơ quan chức năng để có phương án xử lý.

Sau khi tiếp nhận thông tin, các cơ quan chức năng của xã Lộc Hòa, huyện Lộc Ninh đã phối hợp với Bảo tàng tỉnh Bình Phước và các cơ quan khoa học tiến hành khai quật. Qua nghiên cứu bước đầu, các nhà khoa học khảo cổ xác định đây là đàn đá-một loại nhạc cụ cổ xưa của người tiền sử.

Về chất liệu, đàn đá Lộc Hòa được chế tác từ loại đá mắc ma. Loại đá này chịu sự tác động phong hóa ở các mức độ khác nhau, thường có các màu sắc xanh đen, xám xanh, xám tro… Nhìn chung, những loại đá này có độ cứng trung bình nên dễ ghè đẽo và tu chỉnh. Về kỹ thuật chế tác, hầu hết được ghè đẽo, tạo dáng và tu chỉnh bằng phương pháp thủ công trực tiếp. Về tính chất âm thanh, loại nhạc cụ này có âm sắc gọn, độ cao rõ rệt, ngân dài, đạt được yêu cầu của một nhạc khí. Bộ đàn đá ở Lộc Hòa có chung bình đồ với hàng ngàn di vật thời tiền sử ở Bình Phước. Nhờ phát hiện khảo cổ học này, lịch sử văn hóa vật chất, tinh thần thời tiền sử, sơ sử của cộng đồng cư dân Bình Phước nói riêng và cả nước nói chung đã có thêm một bằng chứng sinh động, độc đáo.

Bảo tồn và phát huy giá trị bảo vật

Phó Giáo sư. Tiến sĩ Bùi Chí Hoàng, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội vùng Nam bộ, Trưởng nhóm thẩm định bộ đàn đá Lộc Hòa cho biết: Đàn đá là một nhạc cụ gõ cổ nhất của Việt Nam và là một trong những loại nhạc cụ cổ thô sơ nhất của loài người. Đàn được làm bằng các thanh đá với kích thước dài, ngắn, dày, mỏng khác nhau. Thanh đá dài, to, dày có âm vực trầm trong khi thanh đá ngắn, nhỏ, mỏng thì tiếng thanh. Người xưa sử dụng vài loại đá có sẵn ở vùng núi Nam Trung bộ và Đông Nam bộ để tạo ra nhạc cụ này.

Đàn đá đã được UNESCO xếp vào danh sách các nhạc cụ trong không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên. Hiện, trong cả nước có rất nhiều bộ đàn đá, nhưng bộ đàn đá Lộc Hòa rất độc đáo, có kỹ thuật chế tác tinh xảo của người tiền sử, có niên đại cổ xưa trên 3.000 năm. Đặc biệt, bộ 14 thanh còn đầy đủ và nguyên vẹn. Đây chính là minh chứng tiêu biểu cho sự hiện diện của người cổ xưa trên mảnh đất Bình Phước, chứng minh bề dày truyền thống của những cư dân đã sinh sống lâu đời trên mảnh đất này.

Ngày nay, trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, đàn đá được người M’nông, Cơ-ho sử dụng rộng rãi trong các hoạt động nghi lễ, hội hè. Tiếng đàn đá tạo cho các nghi thức tế lễ thêm linh thiêng. Tiếng đàn đá phối tấu cùng các nhạc cụ khác, tạo nên những tiết tấu sôi động cho các động tác nhảy múa trong các lễ hội. Trong âm thanh rộn ràng, vang vọng của đàn đá, cả buôn làng cùng hòa mình vào những điệu múa tập thể, các nghi thức lễ hội như: Lễ hội mừng lúa mới, mừng nhà mới, cúng tạ ơn thần linh… Với người M’nông, Cơ-ho, âm thanh của đàn đá còn biểu hiện cho tiếng lòng của con người, tiếng thì thầm của tổ tiên vọng về. Tiếng đàn đá trong những ngày lễ hội hay nghi lễ thay cho lời kể, niềm an ủi, lúc vui, lúc buồn trong cuộc sống của con người.

Tại Bảo tàng tỉnh Bình Phước, nơi đang lưu giữ bộ đàn đá Lộc Hòa-Bảo vật quốc gia, đơn vị đã xây dựng các phương án đảm bảo an toàn tuyệt đối cho bảo vật và phát huy giá trị bảo vật như: trưng bày, giới thiệu, quảng bá, đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng. Để phát huy tối đa giá trị của bộ đàn đá, Bảo tàng tỉnh Bình Phước cũng đang xây dựng phương án triển khai, tổ chức dạy cách đánh đàn đá cho những cá nhân yêu thích loại nhạc cụ này.

VĂN ĐOÀN