Nhồi tre thành giấy

Thôn Thanh Sơn - thôn duy nhất của huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang còn giữ được nghề làm giấy dó truyền thống . Những năm trước đây, cứ đến tháng 01 âm lịch hàng năm, là kết thúc đợt làm giấy dó, nhưng năm nay trong mỗi ngôi nhà sàn đều vọng ra nhịp chân bồm bộp nhồi những mẻ tre, vầu thành bột để làm giấy nhằm kịp đáp ứng các đơn đặt hàng đến từ khắp các tỉnh phía Bắc...

Theo các cụ cao tuổi trong thôn Thanh Sơn, thì cứ vào dịp tháng 2 - 3 âm lịch hàng năm, khi những cây vầu non bắt đầu ra lá non, cũng là lúc hàng chục hộ dân trong làng lên rừng chặt vầu. Chặt vầu non càng tốt, nếu chặt chậm, vầu già đi sẽ không thể làm được giấy.

Khi mang vầu về, người dân chặt vầu ra từng đoạn dài khoảng 1m, chẻ thành 4 miếng rồi bó thành từng bó đem xuống ao ngâm với nước vôi trong. Quá trình ngâm vầu phải mất ít nhất 2 tháng. Sau đó, vầu được vớt ra ngâm với nước lã sạch 1 tháng nữa để cây vầu mềm nhũn. Khi làm giấy, người dân sẽ vớt vầu ra từng cái bể có hình lòng máng dài khoảng 2m, rộng 1m và dùng chân nhồi cho đến khi cây vầu nát thành bột.

Anh Dương Tiến Son cho biết, để nhồi một mẻ vầu tơi thành bột, thì một người phải làm liên tục từ một đến hai ngày. Nhồi vầu xong lại phải lên rừng  chặt cây keo - một loại cây có nhựa về nhà ngâm khoảng nửa tháng để nhựa cây keo hòa tan vào nước, sau đó đổ bột vầu vào nước ngâm cây keo khoắng đều. Trộn bột giấy với nhựa keo xong, thì nước đó sẽ được cho vào một cái khuôn làm bằng gỗ và tre. Khi làm giấy, người dân sẽ xếp thành từng tệp, mỗi tệp chỉ làm khoảng 80 thiếp giấy- ứng với quan niệm về sự may rủi của người Dao từ xa xưa.

Chưa bao giờ mất giá

Anh Phàn Sành Châm, một hộ gia đình làm giấy bản lâu năm dẫn chúng tôi vào một ngôi nhà kho chứa giấy dó. Những tệp giấy mới xếp thành từng chồng cao ngất đến tận nóc nhà. Tôi hỏi “Ở cái nơi xa xôi như thế này thì giấy dó bán cho ai? Làm ra nhiều thế biết bao giờ mới bán hết?”. Anh Châm tỏ ra tự hào trả lời: “Đây là kho giấy mình làm chung với nhà thằng em vợ. Ở cái bản này, có gần trăm nhà làm giấy chứ đâu chỉ riêng nhà tôi. Kho giấy của những nhà khác có khi còn to hơn của anh em nhà tôi ấy chứ. Mà loại giấy dó này chưa bao giờ mất giá, vì nó được xem như một loại vàng mã phục vụ đời sống tâm linh của bà con các DTTS khu vực phía Bắc. Mỗi năm, một hộ dân tộc Dao tiêu tốn khoảng chục tệp giấy dó, nếu tính rộng ra hết các tỉnh phía Bắc, thì khối lượng giấy dó tiêu thụ sẽ rất lớn”.

Trong lúc anh Châm đang trò chuyện cùng chúng tôi, một chiếc ô tô tải cỡ nhỏ rú ga phi thẳng đến kho chứa giấy dó và đỗ xịch trước cửa. Anh Lý Ngọc Minh - một lái buôn giấy dó hồ hởi khoe với chúng tôi: “Mặt hàng giấy dó bán ở hầu hết các tỉnh miền núi phía Bắc – nơi có đông đồng bào dân tộc như Dao, Tày, Thái, Nùng... sinh sống. Cứ chỗ nào có đồng bào Thái, Nùng, Tày, Dao... là ở đó có giấy dó Thanh Sơn.

Giấy dó được sử dụng nhiều trong mùa Xuân – mùa có nhiều lễ hội nhất trong năm. Hiện, sản phẩm của làng Thanh Sơn làm ra không đủ để đáp ứng nhu cầu thị trường. Hơn 10 năm đi buôn giấy dó, chưa bao giờ tôi thấy loại giấy này mất giá và cũng chưa bao giờ bị thua lỗ”.