Làm sao để phát triển nhưng vẫn giữ được cái “hồn” của Huế

“Giữ hồn cho Huế” vì thế không đơn thuần là gìn giữ di tích vật thể, mà còn là bảo vệ những giá trị phi vật thể: từ tiếng nói dịu dàng của người Huế, đến tà áo dài tím, những điệu hò mái nhì, mái đẩy…

Với những áp lực hiện đại hóa là không thể tránh khỏi, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể chủ động ứng phó nếu có tư duy đúng đắn, hành động quyết liệt và tầm nhìn dài hạn. Giữ hồn cho Huế không có nghĩa là phủ nhận hiện đại, mà là lựa chọn cách hiện đại hóa có bản sắc, để Huế vừa phát triển, vừa giữ được cái “tinh thần” độc đáo đã làm nên một cố đô thiêng liêng trong lòng người Việt.

Làm sao để phát triển đô thị, du lịch, kinh tế mà vẫn giữ được cái “hồn” trầm mặc, sâu sắc của Huế? Nhìn ra thế giới, một số cố đô như Kyoto (Nhật Bản), Luang Prabang (Lào), Florence (Ý) hay Fez (Ma-rốc).... đang là những tấm gương đáng học hỏi trong bảo tồn di sản một cách thông minh và bền vững. Đó là một Kyoto hiện đại hóa nhưng vẫn giữ nét truyền thống; hay Luang Prabang – khi cộng đồng là trung tâm của di sản; Florence – kiểm soát du lịch để bảo vệ di sản; Fez – phục hồi di sản thông qua nghề truyền thống...

Nhìn từ kinh nghiệm bảo tồn di sản của các cố đô trên thế giới

Kyoto từng là kinh đô của Nhật Bản suốt hơn 1.000 năm. Ngày nay, dù phát triển mạnh về công nghệ, thành phố vẫn bảo vệ nghiêm ngặt những khu phố cổ, đền chùa, và lễ hội truyền thống. Các tòa nhà cao tầng bị hạn chế xây dựng tại khu vực di sản, giúp Kyoto giữ được sự thanh tĩnh và vẻ đẹp cổ kính. Huế có thể học hỏi mô hình quy hoạch này để tránh phá vỡ cảnh quan cố đô.

Còn tại cố đô Luang Prabang, người dân sống giữa các đền chùa và nhà cổ, vẫn duy trì nghi thức Phật giáo, nghề thủ công và lối sống bản địa. Cách bảo tồn ở đây không chỉ là bảo vệ di tích, mà là giữ gìn “cách sống” đã làm nên linh hồn vùng đất. Đây là bài học quý cho Huế: khi di sản còn sống trong đời sống hằng ngày, nó sẽ không bao giờ bị lãng quên.

Hay ở Florence – trái tim của nghệ thuật Phục Hưng Ý, việc phát triển du lịch nhưng không chạy theo số lượng. Chính quyền giới hạn lượng du khách vào các điểm nhạy cảm, đồng thời khuyến khích các tour văn hóa, bảo tàng, và hoạt động giáo dục. Với Huế, điều này cho thấy: du lịch di sản không nên là “món ăn nhanh”, mà phải là trải nghiệm sâu sắc.

Còn thành phố cổ Fez ở Ma-rốc là ví dụ cho thấy di sản có thể được phục hồi thông qua việc khuyến khích các làng nghề truyền thống, như thuộc da, khảm gỗ, đan lát. Các không gian cổ không bị “bỏ hoang” mà trở thành nơi sinh hoạt, sản xuất, tạo ra giá trị văn hóa và kinh tế. Huế – với nhiều làng nghề như nón lá, thêu, đúc đồng – có thể khai thác hướng đi này để “di sản hóa” phát triển.

Giữ hồn cố đô Huế trong bối cảnh hiện đại hóa 

Áp lực đô thị hóa và phát triển hạ tầng hiện đại đang tác động trực tiếp lên không gian văn hóa và cảnh quan cố đô. Các công trình cao tầng, khu đô thị mới, trung tâm thương mại mọc lên có thể phá vỡ sự hài hòa của kiến trúc cổ kính vốn tạo nên bản sắc của Huế. Khi cảnh quan bị xâm lấn, tính “trầm mặc” và “thiêng liêng” – linh hồn của vùng đất di sản – có nguy cơ bị mất đi không thể phục hồi.

Sự phát triển ồ ạt của du lịch đại trà mang lại lợi ích kinh tế ngắn hạn nhưng cũng tiềm ẩn những nguy cơ lớn. Khi di sản trở thành “sản phẩm du lịch”, nhiều hoạt động văn hóa truyền thống bị biến tướng, trình diễn để phục vụ thị hiếu thay vì giữ được chiều sâu và tính linh thiêng vốn có. Người dân bản địa, thay vì là chủ thể văn hóa, dần trở thành người phục vụ, bị đẩy ra khỏi không gian sống vốn gắn bó với di sản.

Làn sóng hiện đại hóa tác động mạnh mẽ đến lối sống và giá trị văn hóa, đặc biệt là thế hệ trẻ. Trong khi mạng xã hội, thời trang, âm nhạc hiện đại phát triển mạnh mẽ thì các giá trị truyền thống như lối sống chuẩn mực, ngôn ngữ thanh lịch, nghệ thuật cung đình… ngày càng bị lãng quên. Khi người Huế không còn sống theo “phong vị Huế”, thì việc giữ di tích hay tổ chức lễ hội cũng chỉ còn là hình thức.

Kinh tế hóa di sản cũng là một nguy cơ. Khi di sản chỉ được nhìn nhận như một nguồn thu, việc khai thác thiếu định hướng có thể làm tổn hại nghiêm trọng đến giá trị gốc. Những lễ hội mô phỏng, các chương trình nghệ thuật “lai căng”, hay hàng hóa du lịch rập khuôn đang làm xói mòn tính độc đáo và chân thực của Huế.

Cuối cùng, sự thiếu đồng bộ trong quy hoạch và bảo tồn giữa các cấp chính quyền, ngành văn hóa, du lịch và người dân địa phương đã khiến nhiều nỗ lực bảo tồn rơi vào tình trạng chắp vá, thiếu hiệu quả.

Trước những thách thức trên để giữ hồn cho Huế, cần một chiến lược bảo tồn – phát triển hài hòa và bền vững. Việc quy hoạch đô thị cần gắn chặt với bảo tồn di sản, không để các công trình hiện đại phá vỡ không gian cổ kính, phát triển du lịch phải đi kèm với kiểm soát chất lượng, ưu tiên du lịch văn hóa sâu sắc hơn là du lịch đại trà. Giáo dục di sản trong trường học, truyền thông cộng đồng và khuyến khích thanh niên tham gia gìn giữ văn hóa là giải pháp dài hơi để di sản tiếp tục được bảo tồn, phát triển.

Hiện đại hóa là điều không thể tránh, nhưng hiện đại hóa có bản sắc, có chiều sâu, có chiến lược bảo tồn rõ ràng. Giữ hồn cho Huế là trách nhiệm không chỉ của người dân địa phương, mà còn của cả cộng đồng – những ai yêu quý và trân trọng nền văn hóa đặc sắc này.