Trong thời khắc gần đến ngày lễ trọng của những người làm báo – Kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, nếu ai đó phải tìm một danh sách về những nhà báo liệt sỹ, phải tìm một ban thờ chung của những người cầm bút như cầm súng để bảo vệ sự thật…, thì chỉ có thể đó là chùa Da. Ngôi cổ tự ấy nằm lặng lẽ giữa lòng thành Vinh ồn ã, không chỉ là mốc son của quá khứ; mà còn gợi nhắc một niềm thiết tha, tin yêu về những người làm báo quả cảm. Có lẽ vì thế mà chùa Da trở nên đặc biệt hơn với bất cứ một ngôi cổ tự nào.

Chùa Da là tên gọi dân giã của cư dân làng Lộc Đa (nay là xóm Hòa Tiến, xã Hưng Lộc, thành phố Vinh) xuất phát từ việc cạnh chùa có cây da cổ thụ. Nhưng tên chữ của chùa là Âu Lạc cổ tự, được xây dựng vào thời vua Thành Thái (1889 - 1907).

Theo sử sách, chùa Da là nơi diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng. Trong những năm 1930 - 1931, đây là nơi hội họp bí mật của Chi bộ Lộc Đa. Cũng tại đây đã chứng kiến cuộc biểu tình của Nhân dân làng Lộc Đa, Đức Thịnh, Dũng Thượng... chống thực dân Pháp, đòi tự do, dân chủ.

Đặc biệt trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, các ông Hoàng Văn Bá, Dương Xuân Kiên là các đảng viên Chi bộ Lộc Đa đã lấy chiếc trống đại trong chùa đưa đi đánh, cổ vũ tại cuộc biểu tình ngày 1/5/1930 ở Bến Thủy. Sau này, chiếc trống trở thành hiện vật lịch sử, giờ đang được lưu trữ tại Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh.

Trải qua bao thăng trầm biến cố của lịch sử, chùa Da bị xuống cấp và hư hỏng, có lúc chỉ còn lại là dấu tích. Tuy nhiên, người dân trong vùng đã bày tỏ nguyện vọng được khôi phục, tôn tạo ngôi chùa. Đây là yêu cầu chính đáng nhằm tôn vinh giá trị lịch sử văn hóa, kiến trúc nghệ thuật của di tích và đáp ứng nhu cầu đời sống tín ngưỡng tâm linh đương đại của người dân.

Thể theo nguyện vọng ấy, đến năm 2017, UBND tỉnh Nghệ An cho phép khôi phục, tôn tạo chùa Da. Kể từ đó đến nay, dưới sự dẫn dắt, tu học của Đại đức trụ trì Thích Đồng Tuệ, chùa đi vào hoạt động ổn định, là nơi để nhiều du khách thập phương và Nhân dân trong vùng đến vãn cảnh, chiêm bái.

Những cuộc họp bàn chống giặc của Chi bộ Đảng làng Lộc Đa, dưới mái chùa Da là dấu ấn lịch sử đã được sử sách ghi lại. Và một ban thờ mới được lập tại chùa vào năm 2019, thờ chung những người cầm bút như cầm súng để bảo vệ sự thật trong những năm bom cày đạn xới… cũng là dấu ấn lịch sử.

Phía sau một chùa Da trầm mặc giữa nhịp sống ồn ã của thành Vinh, phía sau một ban thờ chung cho những nhà báo liệt sỹ là tình cảm, sự biết ơn của những người ở lại. Họ là nhà báo Trần Văn Hiền - Nguyên Tổng Biên tập Báo Nghệ An, là Đại đức Thích Đồng Tuệ -Trụ trì chùa Da… bao năm qua đã luôn trăn trở, day dứt với những anh linh nhà báo liệt sỹ đã ngã xuống qua bao cuộc chiến vệ quốc của dân tộc.

Sau những ấp ủ, trăn trở của bản thân, năm 2003, nhà báo Trần Văn Hiền bắt đầu hành trình sưu tầm thông tin về các nhà báo liệt sỹ. Để rồi, suốt gần 20 sau đó, ông đã không quản ngại đường xa, tìm đến hàng chục cơ quan báo chí và truyền thông trên cả nước để chắt lọc, tìm kiếm các thông tin nhà báo liệt sĩ ngã xuống khắp mặt trận, chiến trường từ năm 1947 cho đến cuộc chiến tranh bảo vệ Biên giới phía Bắc và làm nghĩa vụ quốc tế cao cả; rồi đề xuất nguyện vọng lập một ban thờ đặc biệt về các nhà báo liệt sỹ.

Để rồi hôm nay, giữa chính điện chùa Da là một ban thờ trang trọng dành riêng cho 511 nhà báo liệt sỹ. Mỗi một tên gọi, một chân dung nhà báo liệt sỹ được thờ tự ở đây, là những mốc son của quá khứ gợi nhắc một niềm thiết tha, tin yêu về những người làm báo quả cảm.

Trong 511 liệt sỹ là nhà báo, phóng viên trong cả nước được thờ phụng tại đây, chỉ có 15 liệt sĩ được tìm thấy phần mộ. 

Trên con đường lật tìm lịch sử, lật tìm quá khứ để phục dựng lại chân dung những đồng đội, đồng chí, đồng nghiệp… nhà báo Văn Hiền đã có quá nhiều cảm xúc, nhiều kỷ niệm không thể gọi thành tên. Đó mãi mãi là mạch cảm xúc, là những lát cắt tình cảm sẽ theo ông suốt cả cuộc đời cầm bút của mình.

Hành trình, tâm nguyện của nhà báo Trần Văn Hiền; hay là cái cách hành lễ, phụng sự của các sư thầy ở chùa Da trước anh linh những nhà báo liệt sỹ… là thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc, phù hợp với tinh thần tri ân và báo ân của nhà Phật.

Giáo hội Phật giáo tỉnh Nghệ An đã tổ chức nghi lễ cầu siêu cho các liệt sĩ là phóng viên, nhà báo đã hi sinh lần đầu tiền tại chùa vào năm 2020. Đây là sự ghi nhận, cũng là sự tưởng nhớ tới công đức, sự hi sinh cao cả của nhiều thế hệ phóng viên, nhà báo là những chiến sĩ cầm bút trên trận chiến với quân thù.